TIKANG HA IBA-IBA NGA DAPIT HAN KALIBOTAN
Mahitungod ha Butnga Sinirangan
An Butnga Sinirangan, nga makausa gintikangan han damu nga pinakadaan nga mga sibilisasyon ha kalibotan, usa han may damu hinduro nga arkeolohikal nga mga bahandi.
Mga Taga-Canaan nga Parahimo hin Bino
Han 2013, an mga arkeologo nakadiskobre hin daku nga istakan hin bino han mga taga-Canaan nga mga 3,700 na nga naeksister. Ini nga istakan may 40 nga dagku nga tibod nga mahimo sudlan hin 3,000 ka botilya nga bino yana nga panahon. An usa nga arkeologo nga nag-estudyo han lagod ha mga tibod nagsiring nga mag-opay gud nga parahimo hin bino an mga taga-Canaan. Hiya nagsiring: “Ini nga proseso han paghimo hin bino ginsunod hin maopay ha tagsa nga tibod.”
MAARAM KA BA? An Biblia nag-uunabi mahitungod ha paghimo han ‘gimaopayi nga alaksiw,’ o bino, ha kadaan nga Israel ngan ha pag-istak hin bino ha dagku nga tibod.—Kanta ni Salomon 7:9; Jeremias 13:12.
Paglobo han Populasyon
Ha Ehipto, mas damu hin 560,000 nga minasus-an an igin-anak han 2012 kay han 2010, sumala ha report han dyaryo nga Guardian. “Ito an pinakahitaas nga pagdamu nga nahitabo ha bug-os nga kasaysayan han Ehipto,” siring ni Magued Osman han Baseera, usa nga kompanya ha pagsaliksik ha Ehipto. May mga eksperto nga nasiring nga kon magpapadayon ini nga kalaksi han pagdamu, an nasud mas magkukulang hin tubig, elektrisidad, ngan pagkaon.
MAARAM KA BA? Sumala ha Biblia, katuyoan han Dios nga ‘pun-on han tawo an tuna’ ha igo nga kadamu, ngan an ngatanan matagbaw han ira panginahanglan.—Genesis 1:28; Salmo 72:16.
Nadiskobrehan an Igintago nga mga Sinselyo
Sobra 100 nga bronse nga sinselyo nga may nakasurat nga “Year Four” an nadiskobrehan hirani ha usa nga highway ha Israel. Ito nga petsa nagtutudlok ha ika-upat ka tuig han pagrebelde han mga Judio kontra ha mga Romano (69-70 C.E.)—an pagrebelde nga nagresulta han kabungkagan han Jerusalem. “Matin-aw nga may usa nga nahadlok han tiarabot nga kataposan, bangin nakikita niya an nagtitikahirani nga Romano nga kasundalohan,” siring ni Pablo Betzer, usa nga direktor ha arkeologo. “Igintago niya ito nga panag-iya nga naglalaom nga makukuha ito utro.”
MAARAM KA BA? Han 33 C.E., igintagna ni Jesus nga sasakupon han mga Romano an Jerusalem. Gin-aghat niya an mga Kristiano nga pumalagiw ha kabukiran basi matalwas.—Lucas 21:20-24.
