1. Tipagine Siro azirĩ ti ni be aume?

SAMUERE adu na bakere rungo kpotokoyo Siro yo. Ringara azirĩ dunduko be aume. Akporo wai naadu na adee na agude rogoho nakpara mbiko gupai nga i agi gu pangbanga nga akumbayo ima kpiko, abayo ima kpiko, awiriyo ima kpiko, na awirinayo ima kpiko? Gupai ini ani he nga aFereseto aimi agu abanzengere nga ga aYisaraere yó 30,000 ngbutuko fuo kpi aYisaraere 4,000 ba kura vura yo.—1 Sam. 4:1, 2, 10.

2, 3. Gini gbegberẽ apai namangi timburu kuraha nga gu naye na gberãngbi gbiati pazee ku Siro yo?

² Gure angia kina wiri bete agu agberãngbi gbua namangi. Awiri gu gbiamotumo nangia Eri, nangia aOfeni na Finasa, aguari Siro yo na ga Yekova ziazia Sanduki mokido. Sanduki mokido anaasungo rogo kparakpara ziazia ba banye yo. Banye angia bakere bamburoko nga gu naadu tipa irisombori. Gu Sanduki re nanaayugo gupai nga Mbori na kina gako aboro. Awiri Eri adi gu Sanduki re ki ndu na ni ku ba vura yo, kini berẽhe tigayo nga si nika bandayo yo na ki sa yó i dibe vura. Ono aFereseto azi Sanduki, ki imi aOfeni na Finasa.—1 Sam. 4:3-11.

³ Gu Sanduki re aima du rogo gu banye naadu Siro yo tipa dungu akama agarã, na si anaasa banye si du ni iriirihe gbe. Ono awere tie, aFereseto aima zioho. Ti gu regbo re, garã Eri adu nga 98. Ho ko agi gupai ni nga i ima zio Sanduki, ko ati ni giiko rii gako basungo na ki kpi. Dia gu wiriko nangia Finasa naada ni dekurugbo ni kina gu uru re, ri akpi ni kina gu uru re a ti regbo vungu. Mbata fu kpi ri, ri aya: “Taarimo guari ti aYisaraere, bambiko i di ga Mbori sanduki ku sa yo.” Nirengo, Siro aarengbanga ka nye kina kubaha te.—1 Sam. 4:12-22.

4. Ginipai ani ka wirikaha rogo gi kapita re?

⁴ Samuere awiripa hi gi riko rungo re wai? Ya mo ko arengbe kadu na bakere idapase kindi ki asadi ka undo agu aboro naangbanga bangiri Yekova re berewe ya? Ani areme dunduko rengbe arengba ka gbiatirani na kpakaraapai ti kura aregbo nga gu rengbe ka asada gaani idapase, sidu, ani abingo gu kura apai rengbe ani ka wirikaha be Samuere.

5, 6. Ginipai Ziazia Kekeapai nafura tipaha gbe nga gu namangi vuru agarã 20, na wai Samuere aamangasunge nyanyaki vuru gu regbo re?

⁵ Tona ane, Ziazia Kekeapai tona ka fura tipa gu ziazia Sanduki aFereseto azihe, angianga tipa Samuere ya. Si peke pa wai aFereseto ambu mbiko zioyo gu Sanduki re na wai i akaragaha. Gu regbo Ziazia Kekeapai natona fura tipa Samuere berewe, gure mangi agarã naima susa wa 20. (1 Sam. 7:2) Wai ko amangisunge vuru gu regbo re? Ani bingoho.

⁶ Ani nageda gupai nga mbata fu gi regbo re, ‘sangba Samuere agbandaka ku dagba aYisaraere dunduko.’ (1 Sam. 4:1) Ono fuo agi agarã 20 re, Samuere anaandu ku rogo abaakporo biata Yisaraere yo na agarã dũ, kini mbakadi gu tagbagaapai naadu yo na kini karagapai kuti asanahe. Ko animangihe wo kini ga ku rogo gako gbata nangia Rama. (1 Sam. 7:15-17) Sidu tie, Samuere anaamanga kina sunge kindi, zavura vuru agu agarã 20 re.

7, 8. (a) Gini pangbanga Samuere atungusihe fu aboro fuo mangako sunge nyanyaki tipa agarã 20? (b) Wai aboro amangipai sa gu kidohe Samuere afuhe fuyo?

⁷ Gu wasiwasi mangaapai nangia ga awiri Eri aima zeresa gu idapase nga ga aboro. Dungu aboro natona irisokpiahe mbiko gipai re. Ono fuo manga Samuere sunge nyanyaki tipa agarã 20, ko atungusi gu pangbanga fu aboro nga: “Ka si du wa oni tigaoni nakaraga tironi koyo du Yekova ni na kpotoroni yo dũ, oni báfu kungba ambori dũ na Asetorete dagba roni ku sa yo, ki mbakadi kpotoroni yo fu Yekova, ki nimangi kina pa ko sa, ko abátasa roni vurube aFereseto.”—1 Sam. 7:3.

⁸ Be aFereseto aima nyaka gbe kuti aYisaraere. Wa aFereseto aima diabe aYisaraere, i aberẽ gupai nga i rengbe arengba ka rungosiyo zanga i gbia mbusa. Ono Samuere akido aboro ki ya apai rengbe arengba ka ariatihe ka i karagatiyo koyo du Yekova ni. Ya mo i aidi ka karagatiyo? Samuere angere ki bi gupai nga i ima bafa gayo akpiahe kusayo na i “ki nimangi kina pa Yekova sa.” Samuere ayambu aboro dunduko ku Misipa yo, nga gu ringara naadu pati Yerusarema ku nodiyo. Aboro adunguratiyo dunduko, ki gino riahe, na ki sa berãyo ti gayo aingapai.—Oni gedi 1 Samuere 7:4-6.

9. Gini momu aFereseto abihe ka nyasariipa ga Mbori aboro, na ginipai ga Mbori aboro amangihe ho i abi aFereseto ni i niye sa yó?

⁹ Ono tie, aFereseto aima ino gupai nga bakere dunguratise  namanga nga ga aYisaraere. I akedi abanzengere ku Misipa yo i ndu ka nyasariipa airisi Yekova kpäkäyä. AYisaraere agi gu pangbanga nga kerepai napita yó. I kini kio akio be gunde. I ki sana Samuere ko kpari fu Yekova tipa yó. Ko amangihe wo na ki zo motumo fu Yekova. AFereseto aye ki mbedi na aYisaraere mbu Samuere kindi ko nimangi gipai re. Yekova akaragapai sa ga Samuere kpee. “Yekova ki su [wa gumba] ni bakere woroho ni gu uru re ku ri aFereseto.”—1 Sam. 7:7-10.

10, 11. (a) Ginipai si awiraha nga si nasa gu su nga ga Yekova si iriwo gbe? (b) Ginipai namangi ni sangbana gu vura natona Misipa yo?

¹⁰ Ya mo agu aFereseto re aduwa gu rukutu agude ninaagbu be gunde ku gii nara yo ho ami agia woro gumba ni? Wagusa te! I angia kere gbegberẽ abasovura nga aguyo nasovura ki da ti kina rengo. Ono woro su Yekova adu kia ti gu woro he i anaagiaha mbata. Ya mo pa su ko “ni bakere woroho” du nasaha si du kia fuyo? Ya mo payehe rogo giangiri ngbangbaturũ du? Singia ginigu nairiwo tiyo, si asayo i tona mangapai wa airapopo. Agu akumba nangia aYisaraere ki gbe Misipa yo koyo du aFereseto ni, ki sovura na yó, ki dibeyo, ki do yó kusayo tuturũ.—1 Sam. 7:11.

¹¹ Gu vura re amangi bakere ariapai rogo gu raka nga ga ga Mbori aboro. AFereseto aaga kusayo kindi ti gu regbo Samuere adu ni basapungbanga. Agu akporo i azihe ki karagatihe fu ga Mbori aboro.—1 Sam. 7:13, 14.

12. Wai Samuere amangi “ruruapai,” na gini asino naundoko ko nye ni ruruko?

¹² Fuo dungu akama agarã, gu mokedi nangia Pauro agedi Samuere ku dagba agu abasapungbanga na anebi namangi “ruruapai.” (Eb. 11:32, 33) Samuere amangi agu apai naadu ni ruruhe bangiri Yekova na ko angarasi aboro i mangihe kinawo a. Ko anye ni ruruko mbiko ko asungudi Yekova ni zerangbaduse, na kini mangi gako sunge nyanyaki si ki vura du vurũ nga apai amanganga wai si aidi si nimangi te. Fuo gu diabevura naadu Misipa yo, Samuere adua mbia tipa si nitingidi aboro na pa wai Yekova aundo gako aboro.—1 Sam. 7:12.

13. (a) Gini asino si aida ani du na ni ka ani aida ka wirika Samuere? (b) Oni naberãha nga gini regbo ngba gbe tipa boro sonosi agu asino Samuere adu na ni?

¹³ Ya mo mo naida kaa manga “ruruapai”? Ka mo aidaha wo, si angba angba ka mo wiriki gu hipai na umbasitise nga ga Samuere.  (Oni gedi 1 Petero 5:6.) Ya mo boro ho dagbarani aidanga kadu na agu asino re ya? Si angba angba fu Samuere ko du na agu asino re tona kinaho ko adu ni ni gude, bambiko ko agbiatiko na dungu kpakaraapai ku mbatayo rogo gako raka.

14, 15. (a) Ginipai naba bakere gberarago ti Samuere ho ko “agbinza ni”? (b) Ya mo Samuere aabi awiriko abi na gbegberẽpai zanga ko za yó a wa Eri amangihe? Oni sakingo rogoyo.

¹⁴ I pepa Samuere berewe ho ko “agbinza ni.” Ti gu regbo re, Samuere adu na awiriko ue nga akumbagude, nangia Yoere na Abiya. Ko afu gu sunge fuyo nga i niundo ko ti sapangbanga. Ono si ni parungo ka gia gupai nga ko akido ku korokoro mangu yo. Wa Samuere avurangia ruru kumba, awiriko aaberã kina pa gbia undo tipa tiyo. I anaasapangbanga ni irairaha na kini di marã mobirimo.—1 Sam. 8:1-3.

¹⁵ Rogo kura uru sa, agu abaakumba nga ga Yisaraere yó aye koyo du gu bakumba ni nangia Samuere ki ya fuko: “Awiro apeka nga sinoro te.” (1 Sam. 8:4, 5) Ya mo Samuere aima inopa gupai awiriko amangaha? Ziazia Kekeapai apenga ha wo te. Ono ka pe rengo, Samuere aadunga wa Eri nga guko naambu awiriko ambu na gbegberẽpai te. Yekova aza Eri na ki fu mbusa fuko  mbiko gupai nga ko aarugusanga gu gbegberẽpai awiriko aamangaha te na ko aairisa awiriko susi Mbori. (1 Sam. 2:27-29) Yekova aabingo ngbatunga gu gbegberẽpai re kuti Samuere te.

16. Ginipai nafuda kura avunguagude areme, na wai rengbe yó ka gbia bete wasa na rugute ti gu kpiapai nga ga Samuere?

¹⁶ Ziazia Kekeapai afuranga tipa gu gberarago na pazee watadu bakabangirise Samuere adu rogoho fuo inoko pa ga awiriko gbegberẽ mangapai te. Dungu avunguagude rengbe arengba ka maa tiyo ku rogo gupai ko adu rogoho. Rogo gi kere zegino du awere re, dungu agude nasamungu kuti gu pagbia na rugute nga ga avunguyo. (Oni gedi 2 Timoteo 3:1-5.) Agu avunguagude ngbatungapai wa gure namangiyo rengbe ka gbia bete wasa be gu kpiapai nga ga Samuere. Gu gbegberẽ mangaapai nga ga awiriko aasanga ko ko mbu manga rurupai te. Oni tingidi gupai a nga, zavura ho fugo na rugute ambakadanga sino agude ni ya, gu wene kpiapai nga ga avunguagude rengbe arengbe ka mbakada sinoyo. Na avunguagude na momu beyo ti aregbo dũ ka sa ngbarago ti Bayo nga Yekova Mbori, a wa Samuere amangihe.

17. Ginipai agu abaakumba nangia ga Yisaraere yó aya fu Samuere ko mangihe, na Samuere abi gipai re wai?

¹⁷ Awiri Samuere aainongo gu bakerepai gayo ngbaduse na nyemuahe nika mangaha te. Agu abaakumba nga ga Yisaraere yó andu fuo Samuere ki ya fuko: “Mo mói bakindo awere fu rani ko zógo rani wa kura rikaaboro dunduko.” Ya mo gu fugoyo re adu wa i ima soga Samuere? Ti gu regbo re, Samuere aima du ni basapungbanga fu ga Mbori aboro tipa dungu abawe agarã. Agu arikaaboro naadu pati aYisaraere adu na abakindo beyo, na ngbatunga gupai re gu aYisaraere aaidaha! Ginipai Samuere amangihe? Gu pangbanga re naya wẽ “gi pai re agberẽ ti Samuere.”—1 Sam. 8:5, 6.

18. Wai Yekova afu wasa fu Samuere na ko ayugu pa wai aYisaraere amangi kere ingapai wai?

¹⁸ Oni bingo wai Yekova akaragapai ho Samuere akpari ni fuko tipa gipai re. Ko aya: “Mo gí fugo agu aboro re dunduko nga gu i agumba foro; bambiko i agindiga nga ro te, ono i gindiga kina re, ya ka mi du nga ni bakindo ka zoga yo ya.” Gupai re adu ni pa wasa fu Samuere. Ono gupai agu aboro re amangihe, si aduwa i agumba kere sengahe fu gu Mbori Du na Tanduapai Dũ! Yekova aya fu gako nebi ko pepa agu apai nika ye kurii aYisaraere mbiko ida yó gu bakindo nga boro. Ho Samuere agumba gupai re ni fuyo, i akpari ki ya: “Ai! ono ani naida kina bakindo ku rirani.”  Wa Samuere angia gu boro nanaagia sangba Mbori ti aregbo dũ, ko andu ki moi gu bakindo fuyo Yekova asiako.—1 Sam. 8:7-19.

19, 20. (a) Rogo gini agene Samuere agisangba Yekova ki mbedi Saura ni bakindo Yisaraere? (b) Wai Samuere andu ku mbatayo kindi na undo ga Yekova aboro?

¹⁹ Wai du tie Samuere agisangba Yekova? Ya mo ko amangi sangba Yekova na kpakanahe kpotokoyo? Ya mo ko ambu gberarago si gberesi kpotokoyo na ki nye na zinga? Dungu aboro rengbe ka manga wa gure ka pai duwa ngbatunga gure tipa yó, ono wo Samuere amangi te. Ko ambedi Saura ni bakindo na kini bi Saura ni gu kumba Yekova asiako ni bakindo. Ko anyoro pangba Saura, na gipai re ayugu gupai nga ko aima diako kugume ni vovo bakindo. Na Samuere aya fu aboro: “Oni bí gu ko Yekova asia ko, gini boro du nga ho sa dagba aboro, wa ko?”—1 Sam. 10:1,24.

²⁰ Samuere amoi berãko angianga tipa gu wiri irairaapai naadu ti gu kumba Yekova asiako ya, ono tipa weneapai. Ko amoi berãko a tipa wai ko nitiko anye ni ruruko fu Yekova tona ho ko adu ni ni gude, angianga ka maa berãko tipa gupai nga aboro idi na ko ya. (1 Sam. 12:1-4) Ko anaamanga gako sunge a wenengai gbe, kini rugu ga Mbori aboro i bandatiyo rogo agu apai nga ga Mbori, na i nye ni ruruyo fu Yekova. Gako rugute aima zio ngbaduyo yo, na i ki zungodi ko ko kpari fu Yekova tipa yó. Ko akaragapai fuyo ni bawenehe ki ya: “Mbori aza re ka mi amanga nga ingapai kuti Yekova ka mbu kpara kpe tipa roni ya; ono mi arúga roni rogo wenepai na rurupai.”—1 Sam. 12:21-24.

21. Wai rengbe gu kpiapai nga ga Samuere ka undo ro ka si du nga rago agberẽ tiro mbiko gupai nga i afu kikiipa sunge fu kura boro?

²¹ Ya mo rago agberẽnga tironi mbiko gupai nga i asia kura boro tipa kura kikiipa sunge? Ga Samuere kpiapai natingida rani na gupai nyanyaki nga, si aidanga ani mbu kpihe watadu gberarago si zi baha kpotoraniyo te. (Oni gedi Asanza 14:30.) Yekova na badungu wene asunge beko tipa gako amoyambu dunduko.

22. Tipagine si aruaru ti ni Samuere bi wenepai kuti Saura ti tonatonaha?

²² Si aruaru Samuere bi wenepai kuti Saura; ko angia gu kumba naadu kia. Ko adu ni gbanga ko na ni kindigi ko. Ko angia  ngangara boro na ki ini birĩ apai. Na ko adu ti gu regbo re na umbasitise zanga abiatise. (1 Sam. 10:22, 23, 27) Kurigure, ko adu na ranirii a beko ka sia gupai ko aida ka mangaha rogo gako raka. (Pa Rug. 30:19) Ya mo ko amangisunge na gu ranirii re ngba wene gene?

23. Gini bawene sino naguari ti Saura mbata, na wai gako rukö ayugutihe kusa?

²³ Ono gu gberẽ nga, ho kumba agbia ome ni, gu bambata he nazaraga kusayo nga gani umbasitise. Si aaimanga te Saura ki tona ka da ni boro rukö. Ko adiberã ka basa agu arugapai nga ga Yekova nga gu Samuere afuhe fuko. Ti kura regbo sa, Saura abataria ki guari ka zo gu motumo si aidi kina Samuere zoho. Samuere afu nyanyaki rugute fuko mbiko mangako ho wo na ki pe gupai nga pazogarago anyenga rogo gu kporo nga ga Saura te. Kuba gupai nga Saura wirikipai ti gipai re, ko andu ku mbatayo na manga kura kereapai nga ga basasangba.—1 Sam. 13:8, 9, 13, 14.

24. (a) Wai Saura abasasangba Yekova ba gu vura yo ko asoho na aMareko? (b) Wai Saura akaragapai kuti gu rugute i afuhe fuko, na ginipai Yekova adiberã ka mangaha?

²⁴ Yekova aya fu Samuere wẽ ko ya fu Saura ko ndu ki sovura na aAmareko. Yekova ape gupai a nga Saura imi gu gbigbita bakindo aAmareko nangia Agaga. Ono tie, Saura andu ki batasi Agaga abatasa gbiati gu wenewene anya si aidi ko imira aimo. Ho Samuere aye ni ka ruga ko, ko adu na kina nyakarii. Kuba gupai nga ko idi gako ingahe ni umbasitise, ko aidi ka ne gupai re kini moihe kina kurii kura aboro. Ho Saura aidi ka ne gu rugute re ni niya wẽ i ayego na gu bawene anya re ka fu ra ni motumo fu Yekova, Samuere agumba gupai fuko nga: “Mo ngére, giasangba ngba ti fu motumo.” Samuere arugu gu kumba re nyanyaki na ki pe gupai fuko Yekova agumbaha nga: Ko nika dia pazogarago kusayo be Saura ki fuhe fu kura kumba ngba ki susi ko. *—1 Sam. 15:1-33.

25, 26. (a) Tipagine Samuere arungo ti ni tipa Saura, na wai Yekova aruguko zezeredi? (b) Ginipai Samuere awirikihe ho ko andu ni kua Yisai yo?

²⁵ Rago aima gberã ti Samuere kisusi mbikopa Saura. Ko adi  yuru sasasa kuti kpee fu Yekova tipa ko. Ko kini rungo arungo gbe tipa ko. Samuere aima bi weneapai kuti Saura, na ki bihe nga ko rengbe arengba ka manga weneapai ku mbatayo, na ki ima kido kutiko. Ono Saura aima ye ki sa sinoko, ki mbu wene asinoko na ki samungu kuti Yekova. Samuere ada kuti gupai nga ko aidanga ka bi Saura berewe ni bangiriko te. Ono kusa, Yekova afu zezeredi rugute fu Samuere ki ya: “Rago adu waĩ mo nirungo kindi tipa Saura, wa du mi tigimi gindiga ko ti du ko ni bakindo ku ri aYisaraere? Mo híisi ga gbanga na nzeme, ki ndu, mi nikakeda ro koyo du Yisai ni nga boro Betereme, bambiko mi akpara gu ni dagba awiriko ni du ni bakindo fere.”—1 Sam. 15:34, 35; 16:1.

²⁶ Ga Yekova ringbisapai arunga riipa gu mangaapai nga ga kpakpa aboro te. Ka boro sa tiní ni gbegberẽ boro, Yekova nagbata guni agbata nga guni nika manga gupai ko akpinyemuhe. Sidu, Samuere ambu rungo tipa Saura. Yekova aya fuko ko ndu kua Yisai yo Betereme yo. Ko andu koyo ki bi bawene awiri Yisai kporo yo. Ono tona ti kina bambata wiri Yisai, Yekova atingidi Samuere na gupai nga, ka ko ngerenga kuti tamako gbua ya. (Oni gedi 1 Samuere 16:7.) Ni yangaraha, Samuere ki bi gu wiri Yisai nangia kiaro, na ko du Yekova asiako. Rimoko nangia Davide, watadu Dawidi!

27. (a) Gine nasa ga Samuere idapase si naanyaka kina ku mbatayo? (b) Mo nabi gu kpiapai Samuere amoihe wai?

²⁷ Vuru agu agarã nangbe fuo gu regbo re, Samuere abi gupai ziazia nga Yekova amangi kina wenepai ka maa Davide kuba Saura. Saura asamungu kuti Yekova na ki nye na kpihe nga gu nasako ko nigbata gene ka imo Davide. Ono tipa Davide tigako, ko adu na gu bawene asino nga wingbaduse, kakuti rurupai, na idapase. Ho Samuere ambedi ni na kpio, gako idapase anyaki susi gu naadu mbata. Ko aye ka ino gupai nga, ka boro vura du na gberarago watadu rungo kina wai vurũ, gene kina be Yekova ka saha ni pa maku. Ni yangaraha, Samuere ki kpi garãko nambedi kuti sa kama. AYisaraere dunduko nakpari gu ruru kumba re kini rungo tipa ko nyanyaki. Areme, ga Yekova amoyambu dunduko si aida i sana tiyo na gu sanahe nga, ‘Ya mo mi awirika gu idapase nga ga Samuere?’