'Dho -a 'gü -wɔn -ta

Biblö ˈö ꞊dɛɛ ꞊waa˗ bho ˈˈgblʋʋ, ˈö waa˗ ˈdhɛ ꞊kwɛŋzü ˗an ˗wo ˈyaa do ˗ee?

Biblö ˈö ꞊dɛɛ ꞊waa˗ bho ˈˈgblʋʋ, ˈö waa˗ ˈdhɛ ꞊kwɛŋzü ˗an ˗wo ˈyaa do ˗ee?

 ˗Abin. Biblö ˗be ˗nu ˈwo ꞊dɛɛ ˈdhɛ ˈwo ˗an ˗zɔn ˗a ˗be zii ˗nu ˈka, mɛn ˗nu ˗wa ˗yö ꞊dhɛ, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗wo Biblö ˗be ˈˈgblü ꞊va ꞊dede ˗ya ˈsëëdhɛ ˗nu ˈwo ꞊shiʋ̈ ˗an ˗ta, Biblö ˗wo yö ˈti ˈgo ˈˈgblʋʋ.

꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈwɔn ˈbhaa yö ˈti zë ˗an ˗gɔ toŋtoŋdhö ˗a ˗bɛnzë ˗sü ˈgü ˗ee?

 Biblö ˗be ziizii ˗nu ˈwo kun ꞊kwɛŋzü ˗wo ˗kpan ˗an ˈbhaa ˗nu ˗bha. ˗A ˗be zii ˗nu ˈwo bhë ˗an ˈbhaa ˗nu ˗gokopiʋ̈dhɛ ˈsɛɛnnën ˗nu ˗wo ˗dhö ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ pë ˈdɔɔni ˗yö ˗zë ˗an ˗bɛnzëmɛn ˗nu ˗gɔ. ˗An ˗gokopiʋ̈dhɛ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ꞊vadhɛ ˗wo ˗bhaasü ˈö wo ˈti Biblö ˗wo bho ˈˈgblʋʋ. ˈˈKɛɛ ˗wo ˗an ˈbhaa ˗nu ˗ya mü ˗wo ˗de ˈˈɲaan kö ˈwo Biblö ˗wo bho ˈˈgblʋʋ. ˗A ˈwɔnzuan ꞊plɛ ꞊nɛn:

  1.   1 Zan 5:7 ˈgü ˗a ˗be zii ˈbhaa ˗nu ˈgü, ˈpë ˈwo˗ pö mü ˈyö ꞊nɛn: ‹Dë ˈdhö, ˗Wo ˈdhö waa˗ ˗Zuu ˈdhö, ˗wo dhanŋ˗ ˈgü, ˈö mɛn ˗yaaga bhë ˈwo do.› ˈˈKɛɛ ˗a ˗be ˗nu ˈwo ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗pë ˈka ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ ˗wo kpö ˗nu bhë ˈwaa˗ ˗be zii ꞊dede ˈgü. ˗Wo ˗an ˗ya ˗mü ꞊taabha. a ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗a ˗be ˗nu ˈwo ˈdhaŋ˗ bho ˗an ˈˈdhiʋ̈ ꞊dɛɛ, ˗wo kpö ˗nu bhë ˈwaa ˗an ˈgü.

  2.   ˗Zlan ˈtɔ ꞊dede ˈˈgblü ꞊va ˈnën ˈwo Biblö ˗be zii ˗nu ˈgü. ˈˈKɛɛ Biblö ˗be ꞊vadhɛ ˈgü ꞊dɛɛ, ˗wo ˗an ˗bho mü ˈö ˈwo «Dëmɛn» ɛɛnˈˈ «˗Zlan» ˗ya ˗an ˈˈgblʋʋ ˈgü.

Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ wo ˈti ˗dho ˗an ˗zëpiʋ̈dhɛ ˈbhaa ˗nu yö ˈzü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

 ꞊Dɛɛ Biblö ˗be zii ˗nu ˗wo ˗dhö ꞊va. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈpë ˈyaa gagade ˈka ˗a ˈbhaa ˗nu ˈgü, ˗a dɔ ˗sü ˗ya kë ˗së ꞊dedewo. b ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗mën ˈö Biblö ˗be zii ˗nu bhë ˗an ˗zɔn ˈˈkwëë ˗sü ˗ya ˗zɔn kwa ˗dhɛ ˈö ˗gban Biblö ˗bha ˗kë kpɛnŋdhösü ˈö ꞊dɛɛ ˗a ˗bha?

  •   Biblö ˈˈpian ˈwo˗ ˗ya Eblö ˗wo ˈgü (ˈwo˗ ˗dhɛ «Ancien Testament» bhë), ˈwɔn ˈö ˗gban ˗a ˗bha, Biblö ˈgüpʋmɛn William Green ˗ya ˗blɛɛ ˈö˗ pö: «Gagade ˈka, ˈsëëdhɛ ˗be ˗nu ˈwo kun ꞊kwɛŋzü, ˗a ˈdhɛ ˈwo ˗lo yi ˗dhɛ ˗së ˈka ˈö ˈwo ˗dhö Ʒiö ˗a ˈka ˗an ˗ta ˈwaa ˈdhö.»

  •   Biblö ˈgüpʋmɛn Frederikö Brusö, ˗yö pë ˗ya Biblö ˈˈpian ˈwo˗ ˗ya Glɛkö ˗wo ˈgü ɛɛn «Nouveau Testament» bhë ˗a ˗bha ˈö˗ pö: «Pë ˗nu ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ yi ˗bha nouveau Testament ˗nu ˗wo gagade ˗pö, ˗wo ꞊va ˈgbɛ ˈwo ˗Ʒiö ˗a ˈka mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗bha ˈsëëdhɛ ˗be ˗nu ˗bha ˗ta. ˗A zɔɔdhɛ ˈyaa ˈdhö.»

  •   Sii Frederikö Keniɔn ˈö ˗kë ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗gban Biblö ˗be zii ˗nu ˗bha ˗a ꞊klaŋgɔmɛn ˈkpii˗ do ˈka ˗ya ˗pö, «mɛn ˈsaadhö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö Biblö kun ö ꞊kwɛɛ˗ ˈö pö zuʋ̈ˈˈ ˈˈpuu ꞊dede ˈka ꞊dhɛ ˗Zlan ˗Wo ˈö go ꞊kwɛŋzü ˗bha ˈö yö ˗a ˈka ꞊dɛɛ ˗bha, ˈö˗ ˗gopiʋ̈dhɛ yaa ˈyaa˗ ˗bha, ˈyö ö ꞊kwɛɛ˗ bhë».

˗Mën ˈbhaa ˗nu ˈwo˗ ˗zɔn ˈzü ꞊dhɛ Biblö ˈö ꞊dɛɛ waa˗ ˈdhɛ kun ꞊kwɛŋzü ˗an ˗wo ˗yö do?

  •   ˗Kwɛzlan ˈö ˈˈdhɛ bho ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˈwo kun ꞊kwɛŋzü ˗an ˗bha ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü ˗nu ˗ta bhë, Zufö waa kletiɛn ˗nu ˈwo Biblö ˗bɛnzë, ˗wo pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˈya ˗dho ˈgo ˈˈshia˗. c (Nombres 20:​12; 2 Samuel 11:​2-4; Gadhatö 2:​11-14) ꞊Ya ˈgo mü ˈzü, ˗kɔ ˈö ˗Zlan ˗yö za dɔ ˗a ˈka Izraɛdhö ˈˈsɛ gɔɔgbɩɩsü bhë ˗a ˗bha, waa ˗kɔ ˈö ˈˈdhɛ bho ˗a ˈka ꞊klaŋwo ˗nu ˈwo ˗gban mɛnbhɩɩdhɛ ˗bha ˗wɔkɔ ˗nu ˗ta bhë ˗an ˗ta, ˈwii˗ bho ˈˈgblʋʋ. (Osée 4:2; Malachie 2:​8, 9; Matiö 23:​8, 9; 1 Zan 5:​21) ˗A kë ˗sü kö Biblö ˗bɛnzëmɛn ˗nu ˈwo ˈti˗ ˈˈpian ˗nu bhë ˗an bho ˈˈgblʋʋ bhë, ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ ˗wo ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗an ˈˈdhiʋ̈ ˗mɛn ˗nu ˈö ˈwo ˗Zlan ˗wo ꞊bhlëë ˗ya ˗an ˈka.

  •   ˗A ˗dhɛ ˈyaa˗ ˗bha ˈpö kö ˗Zlan ˈö ˗kë Biblö Dëmɛn ˈka bhë ˗yö ö ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˗a ˗wo ˈya ˗dho ˈgo ˈˈgblʋʋ ˗ee? d (Isaïe 40:8; 1 Piɛdhö 1:​24, 25) ˗Kwaa ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ pë ˈö kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈyö ˗tɔ kö mɛn ˗nu ˈwo kun ꞊kwɛŋzü waa ˈmɛn ˈwo ꞊dɛɛ ˗an ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗wo Biblö ꞊trɔɔn yö. (1 Kodhɛngtö 10:11) ‹Pë ˈˈpɛpɛ ˈö ˗bɛn zë ˗sü ˈka ˗Zlan ˗gɔ ˈsëëdhɛ ˈgü, ˗wa ˗bɛn ˗zë ˈˈdhʋ̈ yi ˈbha ˈka kö ˗yö kë kwa ꞊klangkëpë ˈka kö ˈkwa ˈwɔn kë ˗kɔ ˈsü˗ ˗bha. Kë ˈˈdhʋ̈ kö kwa zuëˈˈ ˗yö kë ˗sɛa, kö ˗yö kwa faan dɔ ˈˈyan ˗to Yesu nu ˗sü ˗gɔ ˗sü ˗bha.›​—Wlɔmö 15:4.

  •   Yesu waa ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗wo dhiaŋ ˗gban Biblö ˈˈpian ˈö Eblö ˗wo ˈgü bhë ˗a ˗ta ˈwo˗ zë, ˈö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈyii ˈto ꞊zlöö ꞊dhɛ ˗a ˗zëpiʋ̈dhɛ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˗a ˗bha.​—Dhukö 4:​16-21; Këwɔn ˗nu 17:​1-3.

a ˗Wo kpö ˗nu bhë ˈwaa ˗an ˗be ˗nu ˈwo yö ˗an ˈgü: le Codex Sinaiticus, le Codex Alexandrinus, le Vaticanus 1209, la Vulgate (version latine), la version Syriaque (Philoxénienne˗Héracléenne) et la Peshitta.

b ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ Biblö ˈˈpian ˈwo˗ ˗ya Glɛkö ˗wo ˈgü (ˈwo˗ ˗dhɛ «Nouveau Testament» bhë), ˗a ˗be zii ˗nu ˈwo ˗Ʒiö 5000 ˗ta, ˗wa ˗kpan ˗an ˗bha.

c Biblö ˗ya ˗pö mɛn ˗nu ˈö ˗Zlan ˗yo bɔ ˗an ˗ta ˈö ˈwɔn ꞊blɛɛ, ˈwɔn ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö zë ˗an ˗gɔ. ˗Ya ˗pö «Mɛn ˈö ˈyaa ˈwɔn yaa ˗kë ˈyaa ˗dhö toŋtoŋdhö.»​—1 Rois 8:46.

d ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗wo kpö ˈˈpɛpɛ ˈö Biblö ˗bɛnzëmɛn ˗nu dho ˗a ˗ya ˈyaa ˈnën ˗Zlan ˗ya pö ˗an ˗dhɛ, ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü ˗an ˗bha ˗zotadhe ˈka kö ˗wo ö ˗zopiʋ̈wɔn dɔ kö ˗wa ˗ya.​—2 Timote 3:16, 17; 2 Piɛdhö 1:​21.