Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

YITSO NYƆŊMA KƐ KPAWO

‘Naa! Yehowa Nyɔŋ Yoo Ji Mi!’

‘Naa! Yehowa Nyɔŋ Yoo Ji Mi!’

1, 2. (a) Mɛɛ ŋamɔ gbɔ ko baŋa Maria? (b) Mɛni wo Maria jwɛŋmɔ lɛ?

MARIA wo ehiɛ nɔ, ni egbɛ ehiŋmɛiiaŋ beni gbɔ lɛ bote eshĩa lɛ mli lɛ. Gbɔ lɛ biii Maria tsɛ loo enyɛ shi. Maria hewɔ eba! Maria le enɛ jogbaŋŋ akɛ jeee Nazaret nuu nɛɛ jɛ. Akɛni maŋ nɛɛ edaaa tsɔ hewɔ lɛ, ewaaa akɛ kɛ́ gbɔ ko ba mli lɛ abaayɔse lɛ. He fɛɛ he ni nuu nɛɛ baaya lɛ, abaana akɛ esoro lɛ kwraa. Ekɛ Maria wie yɛ gbɛ ni mɔ ko kɛ lɛ ewieko nakai pɛŋ nɔ ekɛɛ: “Hejɔlɛ ahao, bo mɔ ni aduroo, Nuŋtsɔ [Yehowa] kɛo yɛ.”—Nyɛkanea Luka 1:26-28.

2 Nɛkɛ gbɛ nɔ atsɔ atsĩ Maria, Heli ni jɛ Nazaret yɛ Galilea lɛ biyoo lɛ tã klɛŋklɛŋ kwraa yɛ Biblia lɛ mli. Nakai beaŋ lɛ, sane ko ni he hiaa waa ewo lɛ jwɛŋmɔ. No mli lɛ, Yosef, kapintafonyo ni hemɔkɛyeli mli wa, shi ejeee niiatsɛ lɛ etsɛ ehe baa. No hewɔ lɛ, ekolɛ Maria susu akɛ nakai shihilɛ mli ebaayaje—shihilɛ ni bɛ haŋtsii akɛ Yosef ŋa ni baaye abua lɛ, ni ekɛ lɛ afɔ bii koni amɛfee ekome kɛtsɔse amɛ. Shi trukaa lɛ, naa lɛ ni gbɔ ko kɛ nitsumɔ ko ni jɛ Nyɔŋmɔ ŋɔɔ ebawo edɛŋ, nitsumɔ ni baatsake eshihilɛ kwraa lɛ.

3, 4. Kɛ́ wɔbaale Maria jogbaŋŋ lɛ, mɛni nɔ esa akɛ wɔjie wɔjwɛŋmɔ yɛ, ni mɛni nɔ esa akɛ wɔkɛ wɔjwɛŋmɔ ama?

3 Mɛi pii yɛ ni kɛ́ amɛná amɛle akɛ Biblia lɛ egbaaa wɔ Maria he sane tsɔ lɛ, amɛnaa kpɛɔ amɛhe. Nɔ ko fioo pɛ Biblia lɛ wieɔ yɛ tsɔsemɔ ni Maria nine shɛ nɔ kɛ mɔ pɔtɛɛ ni eji lɛ he, shi ewieee nɔ ko kwraa yɛ ehefɛo he. Kɛlɛ, nɔ ni Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ kɛɔ yɛ ehe lɛ haa wɔkaseɔ nibii babaoo diɛŋtsɛ.

4 Bɔni afee ni wɔle Maria jogbaŋŋ lɛ, esa akɛ wɔjie wɔjwɛŋmɔ kɛjɛ tsɔɔmɔi babaoo ni jamɔi srɔtoi lɛ tsɔɔ yɛ ehe lɛ anɔ. No hewɔ lɛ, ha wɔjie wɔjwɛŋmɔ kɛjɛ Maria “he mfonirii” babaoo ni atɛŋ, akpɛ́kpɛ́i yɛ tɛi anɔ, loo ehe amagai ni ashɔ̃shɔ̃i lɛ anɔ. Agbɛnɛ hu, nyɛhaa wɔjiea wɔjwɛŋmɔ kɛjɛa Nyɔŋmɔjamɔ mli tsɔɔmɔi ni shishinumɔ wala, ni haa akɛ sabalai wuji tamɔ “Nyɔŋmɔ Nyɛ” kɛ “Ŋwɛi Maŋnyɛ” tsɛɔ yoo heshibalɔ nɛɛ lɛ anɔ. No najiaŋ lɛ, ha wɔkɛ wɔjwɛŋmɔ ama nibii ni Biblia lɛ haa wɔleɔ yɛ yoo nɛɛ he lɛ anɔ. Ehaa wɔleɔ ehemɔkɛyeli lɛ he nibii ni nɔ bɛ, kɛ bɔ ni wɔbaafee wɔkase ehemɔkɛyeli lɛ.

Ŋwɛi Bɔfo ko Basara Lɛ

5. (a) Bɔ ni Maria fee enii eha yɛ Gabriel ŋamɔ lɛ he lɛ haa wɔkaseɔ mɛni yɛ Maria he? (b) Mɛɛ nikasemɔ ko ni he hiaa waa wɔbaanyɛ wɔkase yɛ Maria he?

5 Jeee gbɔmɔ diɛŋtsɛ basara Maria lɛ. Bɔfo Gabriel ni. Beni ŋwɛi bɔfo lɛ tsɛ Maria akɛ ‘mɔ ni aduro’ lɛ lɛ, “etsui fã” yɛ bɔfo lɛ wiemɔ lɛ hewɔ, ni ejwɛŋ nɔ̃ ŋamɔ ni eji lɛ he. (Luka 1:29) Namɔ eduro lɛ lɛ? Maria kpaaa gbɛ akɛ adesai kɛ woo krɛdɛɛ ko baaha lɛ. Shi no mli lɛ, bɔfo lɛ miiwie Yehowa Nyɔŋmɔ duromɔ lɛ he. No ji nɔ ni he hiaa Maria. Fɛɛ sɛɛ lɛ, ekɛ henɔwomɔ susuuu akɛ ená Nyɔŋmɔ hiɛ duromɔ. Maria nɔkwɛmɔnɔ lɛ haa wɔnaa akɛ esa akɛ wɔbɔ mɔdɛŋ wɔfee nibii ni baaha wɔná Nyɔŋmɔ hiɛ duromɔ, ni wɔkɛ henɔwomɔ akasusu akɛ wɔnine eshɛ nɔ momo. Nyɔŋmɔ kuɔ henɔwolɔi anaa, shi esumɔɔ humii kɛ heshibalɔi asane, ni efiɔ amɛsɛɛ.—Yak. 4:6.

Maria kɛ henɔwomɔ susuuu akɛ ená Nyɔŋmɔ hiɛ duromɔ

6. Mɛɛ hegbɛ ni nɔ bɛ ŋwɛi bɔfo lɛ kɛduro Maria?

6 Nakai heshibaa lɛ he baahia Maria waa, ejaakɛ ŋwɛi bɔfo lɛ kɛ hegbɛ krɛdɛɛ ko ni nɔ bɛ kwraa duro lɛ. Egbala mli etsɔɔ Maria akɛ, Maria baafɔ bi ko ni he baahia kwraa fe adesai fɛɛ. Gabriel kɛɛ akɛ: “[Yehowa] Nyɔŋmɔ aaaŋɔ etsɛ David maŋtsɛsɛi lɛ aha lɛ. Ni eeeye Yakob we lɛ nɔ maŋtsɛ kɛaatee naanɔ, ni emaŋtsɛyeli lɛ sɛɛ efoŋ.” (Luka 1:32, 33) Ekã shi faŋŋ akɛ, Maria le shi ni Nyɔŋmɔ wo David nɔ ni fe afii akpe kome ni tsɔ nakai be lɛ hiɛ lɛ jogbaŋŋ—no ji akɛ David seshibii lɛ ateŋ mɔ kome baaye maŋtsɛ kɛya naanɔ. (2 Sam. 7:12, 13) No hewɔ lɛ, Maria bi lɛ baatsɔ Mesia ni Nyɔŋmɔ webii lɛ kɛ afii ohai abɔ ekpa lɛ gbɛ lɛ!

Bɔfo Gabriel kɛ hegbɛ krɛdɛɛ ko ni nɔ bɛ kwraa duro Maria

7. (a) Mɛni Maria sanebimɔ lɛ haa anaa yɛ ehe? (b) Mɛni oblahii kɛ oblayei ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ baanyɛ akase yɛ Maria he?

7 Kɛfata he lɛ, bɔfo lɛ kɛɛ Maria akɛ “aaatsɛ́” ebi lɛ akɛ “Ŋwɛinyo lɛ bi.” Te feɔ tɛŋŋ ni yoo ni ji adesa lɛ fɔɔ Nyɔŋmɔ Bi lɛ? Yɛ anɔkwale mli lɛ, te aaafee tɛŋŋ ni Maria aaafɔ binuu lɛ? Yosef etsɛ ehe baa, shi amɛboteko gbalashihilɛ mli. Maria bi bɔfo lɛ sane nɛɛ tɛɛ akɛ: “Te aaafee tɛŋŋ ni enɛ aaaba mliŋ, akɛni mileee nuu nɛɛ?” (Luka 1:34) Kadimɔ akɛ Maria hiɛ gbooo kwraa akɛ ebaakɛɛ akɛ eleee nuu loo ekɛ nuu nako bɔlɛ pɛŋ. Nɔ najiaŋ ni ebaafee lɛ hiɛgbele lɛ, eshwã efɔ̃ oblayoo fro ni eji lɛ nɔ. Ŋmɛnɛ lɛ, oblahii kɛ oblayei pii kɛ amɛhe woɔ bɔlɛnamɔ mli, ni amɛhe feɔ oya kɛyeɔ mɛi ni efeee nakai lɛ ahe fɛo. Je lɛ etsake kwraa lɛɛlɛŋ. Kɛlɛ, Yehowa tsakeko. (Mal. 3:6) Taakɛ ebalɛ yɛ Maria gbii lɛ amli lɛ, ŋmɛnɛ hu lɛ, Yehowa hiɛ sɔɔ mɛi ni hiɔ shi yɛ ejeŋba he mlai lɛ anaa lɛ waa diɛŋtsɛ.—Nyɛkanea Hebribii 13:4.

8. Te Maria ni yeee emuu lɛ baafee tɛŋŋ afɔ bi ni yeɔ emuu lɛ?

8 Maria ji gbɔmɔ ni yeee emuu moŋ, kɛlɛ ekɛ anɔkwayeli sɔmɔ Nyɔŋmɔ. Belɛ, te ebaafee tɛŋŋ efɔ bi ni yeɔ emuu, Nyɔŋmɔ Bi lɛ? Gabriel tsɔɔ mli akɛ: “Mumɔ krɔŋkrɔŋ aaaba onɔ, ni Ŋwɛinyo lɛ hewalɛ aaabaha onɔ, no hewɔ lɛ nakai bi krɔŋkrɔŋ lɛ hu ní ooofɔ́ lɛ, aaatsɛ́ lɛ Nyɔŋmɔ bi.” (Luka 1:35) Kɛ́ akɛɛ nɔ ko yɛ krɔŋkrɔŋ lɛ, no tsɔɔ akɛ “ehe tse,” “kpa ko bɛ he.” Yɛ fɔmɔ su naa lɛ, adesai náa esha kɛ emuu ni ayeee lɛ kɛjɛɔ amɛfɔlɔi adɛŋ. Shi yɛ Maria gbɛfaŋ lɛ, Yehowa baafee naakpɛɛ nii srɔto ko. Ebaajie e-Bi lɛ wala kɛjɛ ŋwɛi kɛbawo Maria fɔmɔ kotoku mli, ni ekɛ emumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ loo ehewalɛ ni miitsu nii lɛ ‘baaha’ loo baakete Maria nɔ kɛbu gbekɛ lɛ he koni ekaná esha ko kwraa. Ani Maria hé shi ni ŋwɛi bɔfo lɛ wo lɛ lɛ eye? Te efee enii yɛ he eha tɛŋŋ?

Nɔ ni Maria Fee yɛ Gabriel Shiwoo lɛ He

9. (a) Mɛni hewɔ mɛi ni heee Maria he sane lɛ amɛyeee lɛ asane ejaaa lɛ? (b) Mɛɛ gbɛ nɔ Gabriel tsɔ ewaje Maria hemɔkɛyeli?

9 Ewa kɛha mɛi komɛi, ni Kristendom jamɔŋ nilelɔi komɛi tete fata he lɛ, akɛ amɛbaahe amɛye akɛ oblayoo fro baanyɛ afɔ́. Amɛskul ni amɛtee lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, amɛnyɛɛɛ amɛnu anɔkwa sane ni mli kã shi faŋŋ nɛɛ shishi. Taakɛ Gabriel tsɔɔ mli lɛ, “nɔ ko nɔ ko bɛ ni Nyɔŋmɔ nyɛŋ afee.” (Luka 1:37) Akɛni Maria ji oblayoo ni hemɔkɛyeli mli wa waa hewɔ lɛ, ehé Gabriel wiemɔi lɛ eye akɛ eji anɔkwale. Kɛlɛ, ehemɔkɛyeli lɛ jeee nɔ ni nɔmimaa bɛ he. Taakɛ mɔ fɛɛ mɔ ni hiɛ kã shi lɛ baafee lɛ, Maria ná nɔ ko nɔ edamɔ ehé sane lɛ eye. No sɛɛ lɛ, Gabriel gba lɛ odaseyeli kroko kɛwaje ehemɔkɛyeli lɛ. Egba lɛ ewekunyo Elisabet ni eda yɛ afiiaŋ, ni atsɛ lɛ kene be kplaŋŋ lɛ he sane. Nyɔŋmɔ etsɔ naakpɛɛ gbɛ nɔ eha ená musu!

10. Eyɛ mli akɛ Maria hiɛ baaba nyam akɛ ebaafɔ Nyɔŋmɔ bi moŋ, shi mɛni hewɔ enaŋ shihilɛ nɛɛ mlɛo kwraa lɛ?

10 Mɛni Maria baafee agbɛnɛ? Akɛ nitsumɔ ko ewo edɛŋ ni esa akɛ etsu, ni aha lɛ odaseyeli ni tsɔɔ akɛ Nyɔŋmɔ baafee nɔ ni Gabriel wie lɛ fɛɛ. Eyɛ mli akɛ ehiɛ baaba nyam akɛ ebaafɔ Nyɔŋmɔ bi moŋ, shi Maria naŋ shihilɛ nɛɛ mlɛo kwraa. Nɔ kome ji akɛ, Yosef etsɛ ehe baa. Ani kɛ́ Yosef ná le akɛ Maria ená musu lɛ, ebaaya nɔ ekɛ Maria abote gbalashihilɛ mli? Nɔ kroko hu ji akɛ, etamɔ nɔ ni nitsumɔ ni akɛwo edɛŋ lɛ kɛ sɔ̃ wulu ko bafɔ̃ɔ enɔ. Ebaahiɛ Nyɔŋmɔ bɔɔnii lɛ ateŋ mɔ ni fe fɛɛ ni ji esuɔmɔ Bi lɛ musu! Esa akɛ ekwɛ lɛ beni eji abifao ni nyɛɛɛ nɔ ko afee lɛ, ni ebu ehe yɛ jeŋ fɔŋ ni amɛyɔɔ mli lɛ mli. Eji sɔ̃ wulu diɛŋtsɛ lɛɛlɛŋ!

11, 12. (a) Mɛɛ gbɛ nɔ hii anɔkwafoi ekãalɔi komɛi po eshashao shi pɛŋ akɛ amɛbaatsu nitsumɔi ni bɛ mlɛo ni Nyɔŋmɔ kɛwo amɛdɛŋ lɛ? (b) Mɛni anaa yɛ Maria he yɛ nɔ ni ekɛɛ Gabriel lɛ hewɔ?

11 Biblia lɛ haa wɔleɔ akɛ hii anɔkwafoi ekãalɔi komɛi po eshashao shi pɛŋ akɛ amɛbaakpɛlɛ nitsumɔi ni bɛ mlɛo ni Nyɔŋmɔ fã amɛ akɛ amɛtsu lɛ anɔ. Mose kɛɛ akɛ enyɛŋ efee Nyɔŋmɔ naawielɔ ejaakɛ enaa tseee. (2 Mose 4:10) Yeremia jie enaa akɛ ‘gbekɛ ji lɛ,’ ni tsɔɔ akɛ edako tsɔ bɔ ni ebaanyɛ etsu nitsumɔ ni Nyɔŋmɔ kɛwo edɛŋ lɛ. (Yer. 1:6) Ni Yona hu jo nitsumɔ ni akɛwo edɛŋ lɛ naa foi! (Yona 1:3) Mɛni Maria hu baafee?

12 Kɛbashi ŋmɛnɛ po lɛ, mɛi ahiɛ kpako enaajiemɔ ni tsɔɔ akɛ ebaa ehe shi, ni eboɔ Nyɔŋmɔ toi lɛ nɔ. Ekɛɛ Gabriel akɛ: “Naa, Nuŋtsɔ [Yehowa] weyoo [loo nyɔŋ yoo] ji mi; ába mli aha mi yɛ owiemɔ lɛ naa!” (Luka 1:38) Nakai beaŋ lɛ, nyɔŋ yoo ji tsuji lɛ ateŋ mɔ ni baa shi fe fɛɛ; ewala yɛ enuŋtsɔ lɛ dɛŋ. Nakai ji bɔ ni Maria nu he yɛ e-Nuŋtsɔ ni ji Yehowa lɛ he. Ele akɛ eyɛ shweshweeshwe yɛ Yehowa dɛŋ, ni ákɛ Yehowa shiii mɛi ni yeɔ lɛ anɔkwa lɛ kɔkɔɔkɔ, ni no hewɔ lɛ kɛ́ etee nɔ efee nɔ fɛɛ nɔ ni ebaanyɛ kɛtsu nitsumɔ wulu ni akɛwo edɛŋ lɛ, Yehowa baajɔɔ lɛ.—Lala 18:25, Ga Biblia hee.

Maria le akɛ eyɛ shweshweeshwe yɛ e-Nyɔŋmɔ anɔkwafo, Yehowa dɛŋ

13. Kɛ́ Nyɔŋmɔ kɛɛ wɔfee nɔ ko, ni wɔnu he akɛ efeemɔ wa loo wɔnyɛŋ wɔfee po lɛ, mɛni wɔbaanyɛ wɔkase kɛjɛ Maria nɔkwɛmɔnɔ lɛ mli?

13 Bei komɛi lɛ, Nyɔŋmɔ biɔ koni wɔtsu nitsumɔ ko, ni kɛha wɔ lɛ, etamɔ nɔ ni etsumɔ wa, loo wɔnyɛŋ wɔtsu po. Kɛlɛ, yɛ e-Wiemɔ lɛ mli lɛ, ehaa wɔ yiŋtoi babaoo ni wɔbaanyɛ wɔdamɔ nɔ wɔhé lɛ wɔye, ni wɔkɛ wɔhe afɔ̃ enɔ kwraa taakɛ Maria fee lɛ. (Abɛi 3:5, 6) Ani wɔkɛ wɔhe baafɔ̃ enɔ? Kɛ́ wɔkɛ wɔhe fɔ̃ enɔ lɛ, ebaajɔɔ wɔ, ni wɔbaaná yiŋtoi wɔdamɔ nɔ kɛwaje hemɔkɛyeli ni wɔyɔɔ yɛ emli lɛ.

Maria Yasara Elisabet

14, 15. (a) Mɛɛ gbɛ nɔ Yehowa tsɔ ewaje Maria beni eyasara Elisabet kɛ Zakaria lɛ? (b) Mɛni Maria wiemɔ ni yɔɔ Luka 1:46-55 lɛ haa anaa yɛ ehe?

14 Elisabet he sane ni Gabriel gba Maria lɛ wo Maria hewalɛ waa. Mɛɛ yoo po yɔɔ je nɛŋ ni baanyɛ anu eshihilɛ lɛ shishi jogbaŋŋ? Maria he fee oya kɛtee Yuda maŋ ni gɔji yɔɔ nɔ lɛ nɔ, ni ekolɛ eji gbii etɛ loo ejwɛ gbɛnyiɛmɔ. Beni eboteɔ Elisabet kɛ Zakaria, ni ji osɔfo lɛ shĩa lɛ mli lɛ, Yehowa ha Maria odaseyeli kroko ni yɔɔ faŋŋ kɛwaje ehemɔkɛyeli lɛ. Elisabet nu Maria ŋamɔ lɛ nɔŋŋ kɛkɛ ni abifao ni yɔɔ Elisabet musuŋ lɛ tũ kɛ miishɛɛ. Mumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ yi Elisabet mli obɔ ni etsɛ Maria akɛ “mi-Nuŋtsɔ nyɛ.” No mli lɛ, Nyɔŋmɔ ejie lɛ kpo etsɔɔ Elisabet akɛ binuu ni Maria baafɔ lɛ baatsɔ Elisabet Nuŋtsɔ, ni ji Mesia lɛ. Kɛfata he lɛ, akɛ mumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ tsirɛ Elisabet ni ejie Maria yi yɛ anɔkwayeli mli ni ejɛ efee toi lɛ hewɔ, ekɛɛ: “Ajɔɔ bo, bo mɔ ni ohé oye.” (Luka 1:39-45) Hɛɛ, nɔ fɛɛ nɔ ni Yehowa wo Maria shi yɛ he lɛ baaba mli!

Maria kɛ Elisabet naanyobɔɔ lɛ fee jɔɔmɔ kɛha amɛyi enyɔ lɛ fɛɛ

15 Yɛ Elisabet wiemɔ lɛ sɛɛ lɛ, Maria hu jie enaa. Abaa ewiemɔi lɛ ayi jogbaŋŋ yɛ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ mli. (Nyɛkanea Luka 1:46-55.) No ji wiemɔi ni Maria wie ni aŋma yɛ Biblia lɛ mli lɛ ateŋ nɔ ni sɛɛ kɛ fe fɛɛ, ni ehaa wɔleɔ nɔ̃ gbɔmɔ ni Maria ji. Ehaa wɔnaa akɛ Maria ji mɔ ko ni hiɛ sɔɔ nii waa, beni ejieɔ Yehowa yi yɛ hegbɛ ni ekɛduro lɛ akɛ etsɔ Mesia lɛ nyɛ lɛ hewɔ lɛ. Ehaa wɔnaa hu akɛ ehemɔkɛyeli mli wa, ejaakɛ ewie akɛ Yehowa baa henɔwolɔi kɛ hepupuulɔi ashi, ni eyeɔ ebuaa humii kɛ ohiafoi ni sɔmɔɔ lɛ lɛ. Agbɛnɛ hu lɛ, ehaa wɔnaa akɛ ele nii jogbaŋŋ. Akɔntaabuu ko tsɔɔ akɛ etsɛ Hebri Ŋmalɛi ni fa fe 20 sɔŋŋ ayisɛɛ! *

16, 17. (a) Mɛɛ gbɛ nɔ Maria kɛ ebinuu lɛ jie su ko ni esa akɛ wɔkase lɛ kpo? (b) Maria saramɔ ni eyasara Elisabet lɛ kaiɔ wɔ mɛɛ jɔɔmɔ?

16 Eyɛ faŋŋ akɛ Maria jwɛŋ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ nɔ waa. Fɛɛ sɛɛ lɛ, eba ehe shi, ekaaa eyiŋ ewieee, shi moŋ, ekɛ Ŋmalɛi lɛ amli wiemɔi tsu nii. Sɛɛ mli lɛ, binuu ni no mli lɛ eeda yɛ Maria musuŋ lɛ hu baajie nakai su lɛ nɔŋŋ kpo, ekɛɛ akɛ: “Minitsɔɔmɔ lɛ, jeee minɔ̃ŋ, shi moŋ mɔ ni tsu mi lɛ nɔ̃ŋ.” (Yoh. 7:16) Esa akɛ wɔbi wɔhe akɛ: ‘Ani miyɛ bulɛ kɛ hiɛsɔɔ ni tamɔ nɛkɛ kɛha Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ? Aloo misumɔɔ ni mikɛ mi diɛŋtsɛ misusumɔi kɛ mitsɔɔmɔi atsu nii?’ Maria shidaamɔ yɛ sanebimɔi nɛɛ ahe lɛ yɛ faŋŋ.

17 Maria kɛ Elisabet hi shi aaafee nyɔji etɛ, ni ekã shi faŋŋ akɛ amɛwowoo amɛhe hewalɛ babaoo. (Luka 1:56) Bɔ ni Biblia lɛ bɔ saramɔ nɛɛ he amaniɛ lɛ kaiɔ wɔ jɔɔmɔ ni baanyɛ ajɛ naanyobɔɔ mli aba. Kɛ́ wɔkɛ mɛi ni sumɔɔ Yehowa ni ji wɔ-Nyɔŋmɔ lɛ, lɛɛlɛŋ lɛ bɔ naanyo lɛ, ebaaha wɔtsi wɔbɛŋkɛ lɛ, ni wekukpãa ni kã wɔkɛ lɛ teŋ lɛ mli baawa waa. (Abɛi 13:20) Shi agbɛnɛ, be bashɛ ni Maria baaku esɛɛ kɛya shĩa. Mɛni Yosef baakɛɛ kɛ́ ená ele akɛ Maria hiɛ musu lɛ?

Maria kɛ Yosef

18. Mɛɛ amaniɛ Maria bɔ Yosef, ni te Yosef fee enii yɛ he eha tɛŋŋ?

18 Eeenyɛ efee akɛ, Maria emɛɛɛ ni emusu lɛ aje kpo dani ekɛɛ Yosef. Ekã shi faŋŋ akɛ, esa akɛ ekɛ Yosef agba enɛ he sane. Ekolɛ, dani ebaabɔ Yosef amaniɛ lɛ, esusu bɔ ni nuu Nyɔŋmɔ gbeyeishelɔ ni baa ejeŋ jogbaŋŋ nɛɛ baafee enii eha lɛ he. Fɛɛ sɛɛ lɛ, etee eyabɔ lɛ sane lɛ fɛɛ. Tamɔ bɔ ni ekolɛ obaasusu lɛ, enɛ hao Yosef waa. Esumɔ akɛ ehé oblayoo ni esumɔɔ lɛ waa lɛ eye, shi etamɔ nɔ ni yoo lɛ yeko lɛ anɔkwa. Biblia lɛ etsɔɔɔ nɔ ni ba Yosef jwɛŋmɔŋ yɛ sane nɛɛ he, loo bɔ ni esusu nii ahe eha. Shi eha wɔle akɛ Yosef kpɛ eyiŋ akɛ ekɛ Maria baatse mli, ejaakɛ no beaŋ lɛ, abuɔ mɛi ni atsɛ amɛhe baa lɛ tamɔ mɛi ni ebote gbalashihilɛ mli nɔŋŋ. Shi akɛni etaooo akɛ ebɔ Maria ahora loo eha agbala etoi hewɔ lɛ, ekpɛ eyiŋ akɛ ekɛ lɛ baatse mli yɛ teemɔŋ. (Mat. 1:18, 19) Ekolɛ, edɔ Maria waa akɛ eena nuu mlihilɔ nɛɛ ni sane ni eko bako dã nɛɛ eha ehao waa. Kɛlɛ, Yosef yiŋ ni etɛɛɛ lɛ lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ Maria shwaaa lɛ.

19. Mɛɛ gbɛ nɔ Yehowa tsɔ eye ebua Yosef koni ekpɛ yiŋ ni ja?

19 Yehowa jɛ mlihilɛ mli eye ebua Yosef koni ekpɛ yiŋ ni ja. Nyɔŋmɔ bɔfo ko kɛɛ lɛ yɛ lamɔ mli akɛ, eji anɔkwale akɛ Maria hiɛ musu yɛ naakpɛɛ gbɛ nɔ. Ekolɛ enɛ ha etsui nyɔ emli! Agbɛnɛ Yosef fee enii taakɛ Maria fee kɛjɛ shishijee lɛ—efee enii yɛ gbɛ ni kɛ Yehowa gbɛtsɔɔmɔ kpãa gbee nɔ. Eŋɔ Maria akɛ eŋa, ni efee klalo akɛ ebaatsu sɔ̃ ni tsii akɛ ekwɛ Yehowa Bi lɛ he nii.—Mat. 1:20-24.

20, 21. Mɛni mɛi ni ebote gbalashihilɛ mli kɛ mɛi ni miitao abote mli lɛ baanyɛ akase kɛjɛ Maria kɛ Yosef dɛŋ?

20 Esa akɛ mɛi ni ebote gbalashihilɛ mli—kɛ mɛi ni miitao abote mli—lɛ akase nɔ ko kɛjɛ gbalashihilɛ mli hefatalɔi ni darako tsɔ ni hi shi afii 2,000 ni eho nɛ lɛ ahe. Ekã shi faŋŋ akɛ, beni Yosef na akɛ eŋa oblayoo lɛ miitsu sɔ̃i ni kã enɔ akɛ yoofɔyoo lɛ ahe nii lɛ, ená miishɛɛ akɛ Yehowa bɔfo lɛ tsɔɔ lɛ nɔ ni sa akɛ efee. Ekolɛ, Yosef na bɔ ni ehe hiaa ni akɛ he afɔ̃ Yehowa nɔ kɛ́ aakpɛ yiŋ ni kɔɔ nibii ni he hiaa waa lɛ ahe lɛ. (Lala 37:5; Abɛi 18:13) Ekã shi faŋŋ akɛ, ákɛ wekuyitso lɛ, etee nɔ esusu nii ahe jogbaŋŋ ni ekɛ mlihilɛ tsu nii kɛkpɛ yiŋ.

21 Kɛfata he lɛ, mɛni wɔbaanyɛ wɔkase yɛ bɔ ni Maria sumɔ akɛ ekɛ Yosef abote gbalashihilɛ mli yɛ yiŋ enyɔɔnyɔ ni Yosef ná yɛ ehe lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ he? Eyɛ mli akɛ shishijee lɛ, Yosef yiŋ etɛɛɛ lɛ yɛ sane ni Maria kɛɛ lɛ lɛ he moŋ, shi Maria to etsui ekwɛ yiŋ ni Yosef baakpɛ, ejaakɛ Yosef ji mɔ ni baatsɔ weku lɛ yitso. Ekã shi faŋŋ akɛ, Maria kase nɔ ko waa yɛ enɛ mli, ni eji su ko ni esa akɛ Kristofoi yei akase ŋmɛnɛ. Naagbee lɛ, nɔ ni ba lɛ ha Yosef kɛ Maria na bɔ ni ehe hiaa akɛ aye anɔkwa ni kɛ́ akɛ mɔ ko miisusu sane ko he lɛ, akashiu nɔ ko nɔ ko kwraa nɔ.—Nyɛkanea Abɛi 15:22.

22. Mɛɛ shishitoonɔ̃ nɔ Yosef kɛ Maria tswa amɛgbalashihilɛ lɛ amɛma, ni mɛɛ gbɛkpamɔ kã amɛhiɛ?

22 Ŋwanejee ko bɛ he akɛ, hefatalɔi nɛɛ je amɛgbalashihilɛ lɛ shishi yɛ shishitoonɔ̃ ni hi fe fɛɛ lɛ nɔ. Amɛyi enyɔ lɛ fɛɛ sumɔ Yehowa Nyɔŋmɔ fe nɔ fɛɛ nɔ, ni amɛbɔ mɔdɛŋ akɛ amɛbaasa ehiɛ ákɛ fɔlɔi ni tsuɔ amɛsɔ̃i ahe nii, ni sumɔɔ amɛbii. Ŋwanejee ko bɛ he akɛ abaajɔɔ amɛ babaoo, ni amɛkɛ naagbai wuji hu baakpe. Ebaabi koni amɛtsɔse Yesu, mɔ ni baada kɛbatsɔ gbɔmɔ ni fe fɛɛ ni ehi shi pɛŋ lɛ.

^ kk. 15 Ekã shi faŋŋ akɛ, nɔ ni fata saji ni Maria tsɛ yisɛɛ lɛ ahe ji yoo anɔkwafo Hana ni lɛ hu ená Yehowa dɛŋ jɔɔmɔ yɛ bii afɔmɔ gbɛfaŋ lɛ wiemɔi lɛ.—Kwɛmɔ akrabatsa ni ji “Sɔlemɔi Enyɔ ni Sa Kadimɔ Waa” ni yɔɔ Yitso 6 lɛ.