JẸNUKỌNNA enẹ, n’ko jẹ ojlo tindo na nugbo Biblu tọn lẹ ji. Onọ̀ ṣie ko yí owe sinai do Biblu ji lẹ bọ n’wá yiwanna nuhe yé bẹhẹn lẹ taun, titengbe yẹdide lẹ. Otọ́ ṣie ma jlo dọ onọ̀ ṣie ni nọ dọhona mi gando nuhe e to pinplọn lẹ go. Ṣigba, na n’nọ dín tlintlindo bo nọ kàn kanbiọ lẹ sè wutu, e nọ plọnnu hẹ mi to whenue otọ́ ṣie ma to whégbè. Taidi kọdetọn de, yẹnlọsu basi nudide dọ n’jlo na klan gbẹzan ṣie do wiwe hlan Jehovah. N’yí baptẹm to Blackpool, Angleterre, to 1943 to whenue n’tindo owhe ao.

Bẹsọn ojlẹ enẹ mẹ, yẹn po onọ̀ ṣie po nọ zọnpọ yì kunnudegbe to gbesisọ mẹ. Nado ze owẹ̀n Biblu tọn donukọnna gbẹtọ lẹ, glamafonu lẹ wẹ mí nọ yizan. Yé nọ klo taun bo nọ dà nudi kilo 4 daa. Yí nukun homẹ tọn do pọ́n, yẹn jọja sunnu pẹvi de dile n’to nuyizan pinpẹn ehe ze pé!

To whenue n’tindo owhe 14, n’jlo na yin gbehosọnalitọ. Onọ̀ ṣie dọ dọ, n’dona yì dọho hẹ devizọnwatọ mẹmẹsunnu lẹ tọn (he nọ yin yiylọdọ nugopọntọ lẹdo tọn todin). Mẹmẹsunnu lọ na mi ayinamẹ dọ ma plọnazọ́n de whẹ́  nado sọgan penukundo dee go to sinsẹ̀nzọn lọ mẹ. Enẹwutu, n’wàmọ. To whenue n’ko plọnazọ́n na owhe awe godo, n’dọho hẹ nugopọntọ lẹdo tọn devo gando gbehosọnalitọ bibasi go. E gblọnna mi dọ, “Bayi poun!”

Enẹwutu, to avril 1949, yẹn po onọ̀ ṣie po didẹ núzinzan he to ohọ̀ he mí haya mẹ lẹ sọn kọ̀ji bo sẹtẹn yì Middleton, sẹpọ Manchester fie mí bẹ gbehosọnalitọ jẹeji te. To osun ẹnẹ godo, n’de mẹmẹsunnu de taidi gbehosọnalitọ-gbẹ́ ṣie. Wekantẹn alahọ tọn biọ to mí si nado sẹtẹn yì agun he ṣẹṣẹ yin didoai de mẹ to Irlam. Onọ̀ ṣie basi gbehosọnalitọ po mẹmẹyọnnu de po to agun devo mẹ.

Dile etlẹ yindọ owhe 17 poun wẹ n’tindo, yẹn po gbehosọnalitọ-gbẹ́ ṣie po yin azọ́ndena nado nọ deanana opli lẹ, na mẹmẹsunnu he pegan to agun yọyọ lọ mẹ lẹ ma sù wutu. To nukọn mẹ, n’yin oylọ-basina nado sẹtẹn yì Agun Buxton tọn mẹ, fie wẹnlatọ vude poun tin te bọ nuhudo alọgọ tọn sọ tin te ga. N’nọ pọ́n numimọ bẹjẹeji tọn enẹlẹ hlan taidi azọ́nplọnmẹ de na azọ́ndenamẹ sọgodo tọn lẹ.

To 1951, n’doalọwemẹ nado yì Wehọmẹ Biblu Pinplọn Watchtower Giliadi tọn. Ṣigba, to décembre 1952, n’yin yiylọ nado plọn awhànzọ́n. N’yí lizọnyizọnwatọ whenu-gigọ́ tọn he n’yin do dín whẹjijọ ma nado kẹalọyi oylọ enẹ, ṣigba whẹdatẹn lọ ma jlo na kẹalọyi dọ n’yin lizọnyizọnwatọ de bo dawhẹna mi nado sẹ̀ngàn na osun ṣidopo. To dọ́n, n’mọ oylọ-basinamẹ yí nado yì klasi 22tọ Giliadi tọn. Enẹwutu,  to juillet 1953, n’do bato he nọ yin Georgic he jei New York.

To whenue n’jẹ New York, n’penugo bo yì Plidopọ Ogbẹ́ Aihọn Yọyọ tọn 1953 tọn. Enẹgodo, n’do pinpán yì South Lansing, New York, fie wehọmẹ lọ te. Na n’ṣẹṣẹ tọ́n sọn gànpamẹ wutu, akuẹ ma sù to asi e. Whenue n’jẹte sọn pinpán lọ mẹ, n’dona dohún devo yì South Lansing, bọ n’to dandannu glọ nado yàn húndokuẹ lọ he ma tlẹ sọ̀ nude to mẹhe po yẹn po dohún de si.

Wehọmẹ Giliadi tọn na mí azọ́nplọnmẹ ayidego tọn de nado “lẹzun nulẹpo na gbẹtọ wunmẹ lẹpo” to azọ́n mẹdehlan tọn mẹ. (1 Kọl. 9:22) Atọ̀n to mí mẹ—yẹn, Paul Bruun po Raymond Leach po—yin azọ́ndena do Philippines. Mí to dandannu glọ nado nọte na osun susu lẹ whẹpo do mọ wema tògodo yìyì tọn mítọn yí; enẹgodo mí do bato gbọn Rotterdam, Ohù Meditelane tọn ji, canal de Suez, Ohù Inde tọn ji, Malaisie po Hong Kong po—yèdọ azán 47 to ohù ji! To godo mẹ, mí jẹ Manille to 19 novembre 1954.

Enẹgodo, mí jẹ akọjẹhẹ akọ̀ yọyọ de, otò yọyọ de podọ etlẹ yin ogbè yọyọ de ji. Etomọṣo, to tintan whenu, mí omẹ atọ̀n lẹ yin azọ́ndena do agun de mẹ to Quezon City, fie mẹsusu nọ do Glẹnsigbe te. Enẹ zọ́n bọ, to osun ṣidopo godo, hogbe kleun delẹ poun wẹ mí yọnẹn to Tagalog-gbè mẹ. Azọ́ndenamẹ he mí mọyi bọdego didẹ nuhahun enẹ.

To gbèdopo to mai 1955, to whenue mí tọ́n sọn sinsẹ̀nzọn kunnudegbe tọn mẹ bo lẹkọwa whégbè, yẹn po Mẹmẹsunnu Leach po mọ wekanhlanmẹ delẹ to ohọ̀ mítọn mẹ. Mí mọdọ mí yin azọ́ndena taidi nugopọntọ lẹdo tọn. Owhe 22 poun wẹ n’tindo, ṣigba azọ́ndenamẹ ehe hùn dotẹnmẹ dote na mi nado “lẹzun nulẹpo na gbẹtọ wunmẹ lẹpo” to aliho yọyọ devo lẹ mẹ.

Di apajlẹ, n’na hodidọ ṣie tintan taidi nugopọntọ lẹdo tọn to nusatẹn gbétatò de tọn nukọn to gbangba. E ma dẹn bọ n’wá yọnẹn dọ aṣa lọ to Philippines to ojlẹ enẹlẹ mẹ wẹ yindọ, hodidọ gbangba tọn lẹ dona nọ yin nina to gbangba nugbo! Dile n’to agun voovo lẹdo lọ tọn lẹ dlapọn, n’nọ na hodidọ lẹ to azava gbọjẹtẹn tọn lẹ sá, to ahi lẹ mẹ, to tòhọ̀ lẹ nukọn, to fie yè nọ hò bọlu alọ tọn (basketball) te lẹ, to ayidedaitẹn lẹ, podọ to whẹho susu mẹ to aliklan tòhomẹ-liho tọn lẹ ji. To gbèdopo to San Pablo City, jikun sinsinyẹn de glọnalina mi nado na hodidọ gbangba tọn de to ahimẹ, enẹwutu n’biọ to mẹmẹsunnu azọngbannọ lẹ si dọ hodidọ lọ ni yin nina to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mẹ. To nukọn mẹ, mẹmẹsunnu lọ lẹ kanse mi eyin yè sọgan na linlin opli ehe tọn taidi opli hodidọ gbangba tọn to whenuena e yindọ e ma yin nina to nọtẹn gbangba tọn de!

Adọtẹn nọ tin to owhé mẹmẹsunnu lẹ tọn gbè to whepoponu. Dile etlẹ yindọ owhé lọ lẹ nọ to jlẹkaji, yé nọ to wiweji to whelẹponu. Aigba he ji yè tẹ́ owhlẹ do ji wẹ ozàn nọ saba yin dido do na mi nado mlọnai. Awulẹpa lẹ ma nọ yin hihá ganji, enẹwutu n’plọn nado nọ dowéna dee nado lawu to gbangba. N’nọ do mọto daho he nọ yin jeepney po ahihun po nado basi gbejizọnlin lẹ podọ to whedelẹnu, n’nọ do tọjihun to whenue n’jei lopo devo lẹ ji. To owhe sinsẹ̀nzọn tọn ṣie lẹpo mẹ, n’ma họ̀ mọto pọ́n.

Azọ́nwiwa to lizọnyizọn kunnudegbe tọn mẹ po agun lẹ didlapọn po gọalọna mi nado plọn Tagalog-gbè. Mẹde ma plọn mi ogbè lọ tlọlọ pọ́n, amọ́ n’plọn ẹn gbọn todidoai na mẹmẹsunnu lẹ to lizọnyizọn kunnudegbe tọn mẹ podọ to opli lẹ ji dali. Mẹmẹsunnu lẹ jlo na gọalọna mi nado plọn ogbè lọ podọ n’yọ́n pinpẹn homẹfa po zẹẹmẹ ahundopo tọn yetọn lẹ po tọn.

Dile ojlẹ to yìyì, azọ́ndenamẹ yọyọ lẹ sisẹ́ mi nado nọ diọada dogọ. To 1956, to whenue Mẹmẹsunnu Nathan Knorr wá dla mí pọ́n, n’yin azọ́ndena nado penukundo whẹho paa lẹ go to  plidopọ otò tọn lọ ji. N’ma tindo numimọ depope gando azọ́n lọ go, enẹwutu mẹdevo lẹ desọn ojlo mẹ bo gọalọna mi nado plọnnu. To nuhe ma pé owhe dopo godo, tito plidopọ otò tọn devo yin bibasi bọ Mẹmẹsunnu Frederick Franz wẹ wá plidopọ lọ ji sọn tatọ́-tẹnnọ. Dile n’to sinsẹ̀n taidi nugopọntọ plidopọ lọ tọn, n’plọn sọn Mẹmẹsunnu Franz dè lehe mí dona wleawufo nado nọ diọada sọgbe hẹ gbẹtọ lẹ do. E vivi na mẹmẹsunnu he to otò lọ mẹ lẹ nado mọ Mẹmẹsunnu Franz to awù barong Tagalog mẹ to hodidọ gbangba tọn etọn whenu, yèdọ awù de he nọ yin dido to Philippines.

N’dona diọada dogọ to whenue n’yin azọ́ndena taidi nugopọntọ agbegbe tọn. To ojlẹ enẹ mẹ, diblayin to nọtẹn gbangba tọn lẹ wẹ mí nọ do sinima lọ Le bonheur de la société du Monde Nouveau hia te to whepoponu. Nutogbẹ̀ flinflin lẹ nọ to zinzlọn bo nọ dotukla mí to whedelẹnu. Hinhọ́n zomọ he nọ kọ̀n oyẹ̀ do adógo lọ tọn wẹ nọ dọ̀n yé bọ yé nọ biọ e mẹ bo nọ ján do e mẹ. E nọ wá biọ azọ́n susu nado súnsún zomọ lọ! Tito-bibasi nado do sinima lọ hia ma nọ bọawu, etomọṣo homẹhunnu wẹ e nọ yin nado mọ nuyiwadomẹji dagbe he e nọ tindo do gbẹtọ lẹ ji dile yé to akọjẹhẹ obá he mẹ titobasinanu Jehovah tọn gbloada jẹ.

Yẹwhenọ Katoliki tọn lẹ nọ gbidikọna aṣẹpatọ lẹdo lọ tọn lẹ ma nado nagbè mí na plidopọ lẹ. Kavi yé nọ tẹnpọn nado glọnalina tito-to-whinnu lọ gbọn ogàn ṣọṣi tọn lẹ hihò dali to whedepopenu he hodidọ lẹ to yinyin nina  to ṣọṣi yetọn lẹ pá. Etomọṣo, azọ́n lọ yinukọn podọ mẹsusu to lẹdo enẹlẹ mẹ wẹ yin sinsẹ̀n-basitọ Jehovah tọn lẹ todin.

To 1959, n’mọ wekanhlanmẹ de yí he dohia dọ n’ko yin azọ́ndena nado sẹ̀n to wekantẹn alahọ tọn mẹ. Ehe zọ́n bọ n’sọ wá plọn nususu dogọ. To nukọn mẹ, e yin bibiọ to asi e nado basi dlapọn pọnla tọn na otò devo lẹ. To dopo to dlapọn ehelẹ whenu wẹ n’jẹakọ hẹ Janet Dumond, mẹdehlan de to Thaïlande. Mí kanwehlan míde na ojlẹ de bo wá wlealọ to nukọn mẹ. Mí ko duvivi sinsẹ̀nzọn pekọhẹnwanamẹ tọn de tọn dopọ taidi asu po asi po na owhe 51.

To popolẹpo mẹ, n’ko tindo ayajẹ lọ nado dla omẹ Jehovah tọn lẹ pọ́n to otò 33 mẹ. Lehe n’yọ́n pinpẹn etọn do sọ dọ azọ́ndenamẹ tintan he n’mọyi lẹ gọalọna mi nado wleawudai nado pehẹ avùnnukundiọsọmẹnu sinsinyẹn lọ, yèdọ nado wanu dopọ hẹ gbẹtọ wunmẹ voovo lẹ! Dlapọn ehelẹ sọ hẹn pọndohlan ṣie gbloada dogọ bo gọalọna mi nado mọ lehe gbẹtọ wunmẹ lẹpo nọ duvivi owanyi Jehovah tọn do tọn.—Owalọ 10:34, 35.

Ayajẹnu nankọ die nado sẹ̀n dopọ hẹ mẹmẹsunnu mítọn lẹ to Philippines! Todin, sọha wẹnlatọ lẹ tọn ko yì donu ao sọha yetọn tọn to whenue n’bẹ sinsẹ̀nzọn ṣie jẹeji to finẹ. Yẹn po Janet po gbẹ́ to sinsẹ̀n dopọ to wekantẹn alahọ Philippines tọn mẹ to Quezon City. Etlẹ yin to owhe 60 godo to azọ́ndenamẹ tògodo tọn ehe mẹ, n’gbẹ́ dona nọ diọada sọgbe hẹ nuhe Jehovah biọ. Vọjlado agọe tọn lẹ to titobasinanu lọ mẹ biọ dọ mí ni gbẹ́ nọ wleawufo nado diọada to devizọnwiwa mítọn na Jiwheyẹwhe po mẹmẹsunnu mítọn lẹ po mẹ.

Mí dovivẹnu nado nọ kẹalọyi nudepope he mí mọdọ e yin ojlo Jehovah tọn, podọ ehe ko hẹn pekọ wá na mí hugan to gbẹzan mítọn mẹ. Humọ, mí ko tẹnpọn nado diọada dile e biọ do nado yilizọn na mẹmẹsunnu mítọn lẹ ganji. Mọwẹ, mí magbe, dile e na dẹnsọ bọ Jehovah jlo, nado yin “nulẹpo na gbẹtọ wunmẹ lẹpo.”