Guruka oze aha biriho

Guruka oze aha birimu

OMUTWE OGURI AHA MUNAARA | BAIBULI NEEGAMBA KI AHA MAGARA N’OKUFA?

Eki Baibuli Erikugamba aha Magara n’Okufa

Eki Baibuli Erikugamba aha Magara n’Okufa

Ku turikushoma ebirikukwata aha kuhanga ebiri omu Baibuli omu kitabo kya Okutandika, nitwega ngu Ruhanga akagambira omuntu w’okubanza, Adamu, ati: “Omuti gwona ogw’omu kibanja noikirizibwa kuryaho nk’oku orikwenda; kwonka omuti gw’okumanya oburungi n’obubi otariguryaho, ahabw’okuba eizooba eri origuryaho, buzimazima oryafa.” (Okutandika 2:16, 17) Ebigambo ebyo nibyoreka butunu ngu ku ogire Adamu akoorobera ekiragiro kya Ruhanga, akaba atarikwija kufa, beitu akaba naija kutuura omu kibanja Edeni ebiro byona.

Eky’obusaasi, Adamu omu mwanya gw’okucwamu kworobera Ruhanga akatuuraho ebiro byona, omukazi we Haawa ku yaamuhaire ekijuma, akeehuzya ekiragiro kya Ruhanga, yarya aha muti ogwabaire gumuzibiirwe. (Okutandika 3:1-6) Ebyarugire omu kikorwa ky’obugomi ekyo bikiriho obunaku obu. Entumwa Paulo akakishoboororaho omu muringo ogu: “Nk’oku ekibi kyaizire omu nsi ahabw’okushiisha kw’omuntu omwe, kandi kikarugamu okufa, nikwo n’okufa kwabugire omu bantu boona, ahakuba boona bakashiisha.” (Abarooma 5:12) ‘Omuntu omwe’ ogwo, buzima ni Adamu. Kwonka shi kikaba kiri kibi ki, kandi ahabw’enki kyarugiremu okufa?

Eki Adamu yaakozire arikugomera Ruhanga akigyendereire nari kugomera ekiragiro kya Ruhanga n’ekibi. (1 Yohaana 3:4) Kandi ebihembo by’ekibi n’okufa, nk’oku Ruhanga yaagambiire Adamu. Kuri Adamu na baijukuru be boona baayorobeire ekiragiro kya Ruhanga, bakaba batarikwija kugira ekibi, kandi bakaba batarikwija kuroza aha kufa. Yehova tarahangire bantu ngu bafe kureka akabahanga bari ab’okutuuraho ebiro byona.

Tihariho orikubaasa kuhakanisa ebigambo ebi ngu okufa ‘kukabuga omu bantu boona,’ nk’oku Baibuli erikugira. Kwonka shi hariho ekicweka kyaitu ekirikugumaho bwanyima y’okufa? Baingi nibabaasa kugira ngu eego, ngu haine ekirikutsigaraho ekirikwetwa omwoyo ogutarikufa. Kwonka eki, nikibaasa kuba kiri nk’okugira ngu Ruhanga akabeiha Adamu. Mu muringo ki? Ku haraabe haine ekintu ekirikuruga omu muntu kikagumizamu kutuuraho bwanyima y’okufa kw’omubiri, okufa tikukaabaire ekihembo ky’ekibi, nk’oku Ruhanga yaagambire. Baibuli neegira eti: ‘Ruhanga tabaasa kubeiha.’ (Abaheburaayo 6:18) Amazima gari ngu, ni Sitaane owaabeihire obu yaagambira Haawa ati: “Okufa kwo, buzima timurifa.”​—Okutandika 3:4.

Ekyo nikireetaho ekibuuzo eki: Enyegyesa erikugira ngu omwoyo tigurikufa ku eraabe eyegami aha kishuba, mbwenu shi niki buzima ekirikubaho aha kufa?

BAIBULI NEETEREEZA ENSHONGA

Ebiri omu Okutandika ebirikukwata aha kuhanga nibigira biti: “Bwanyima Mukama Ruhanga yaahanga omuntu omu mucuucu gw’ahansi, yaamuhuuha omu nyindo omwitsyo gw’amagara, omuntu yaaba ohuriire.” Ekigambo ‘omuntu ohuriire’ nikiruga omu kigambo ky’Oruheburaayo ne’phesh, * ekirikumanyisa ‘ekihangirwe ekirikwitsya.’​—Okutandika 2:7.

N’ahabw’ekyo Baibuli neeyoreka butunu ngu abantu tibarahangirwe baine omwoyo ogutarikufa. Kureka, buri omwe naaba ari ‘omuntu ohuriire.’ Niyo nshonga ahabw’enki, n’obu waakucondooza kwingana ki, torikwija kushanga orunyiriri omu Baibuli orurimu ekigambo “omwoyo ogutarikufa.”

Obu Baibuli etarikugira ngu abantu baine eki bamwe barikweta omwoyo ogutarikufa, ahabw’enki amadiini maingi nigeegyesa ekirikutaana n’ekyo? Nitubaasa kutunga eky’okugarukamu twayetegyereza ebirikukwata ahari Misri eya ira.

OKUJANJAARA KW’ENYEGYESA Y’EKIKAAFIIRE

Omunyabyafaayo Omugriika orikweta Herodotus, owaabaire ariho omu kyasha kya kataano Y.A., akagira ngu Abanyamisri “nibo bantu baabandize kushagika enyegyesa y’omwoyo ogutarikufa.” Ab’oruganda orundi orwa ira, Abababulooni, nabo bakazaanisa enshonga y’okugira ngu hariho omwoyo ogutarikufa. Omu bwire obu Alexander Omukuru yaasingura Asia omu gwa 332 Y.A., Abagriika abanyabwengye bakaba bajanjaize enyegyesa egi, kandi juba ekajanjaara omu Butware bwa Bugriika.

Torikwija kushanga ekyahandiikirwe omu Baibuli ekirimu ekigambo “omwoyo ogutarikufa”

Omu kyasha ky’okubanza Y.A.K., ediini ibiri z’Abayudaaya, ey’Abaasene n’Abafarisaayo, bakaba nibeegyesa ngu omuntu yaafa omwoyo tigurikufa. Ekitabo The Jewish Encyclopedia nikigira kiti: “Enyikiriza ngu hariho omwoyo ogutarikufa ekabaho bwanyima y’Abayudaaya kujwangana n’Abagriika kandi okukira munonga n’okurabira omu nyegyesa ya Plato.” Nikyo kimwe, n’omunyabyafaayo Omuyudaaya orikwetwa Josephus ow’omu kyasha ky’okubanza nawe akagamba aha nyegyesa egyo ngu terikuruga omu Byahandiikirwe ebirikwera, kureka aha ‘nyikiriza y’Abagriika,’ eki yaarebire nk’ebitebyo by’abantu.

Enyegyesa y’Abagriika ku yaagumire neeyeyongyera, Abakristaayo abamwe bakaikiriza enyegyesa y’ekikaafiire egi. Kurugiirira aha munyabyafaayo orikwetwa Jona Lendering, “ebi Plato yaagambire ngu omwoyo gwaitu gukaba guri omu mwanya murungi kandi, hati nigutuura omu nsi eriyo n’ehwahwo kikareetera kyayoroba kugaita enyegyesa ya plato n’ez’Ekikristaayo.” N’ahabw’ekyo, enyegyesa y’ekikaafiire ngu hariho omwoyo ogutarikufa ekasheenshera omu makanisa agarikweyeta “Amakristaayo” kandi yaaba emwe aha nyikiriza yaabo.

‘AMAZIMA NIGAIJA KUBAHINDURA AB’OBUSINGYE’

Omu kyasha ky’okubanza, entumwa Paulo akarabura ati: “Omwoyo naagamba butunu ati: Omu biro ebya bwanyima bamwe baryareka okwikiriza ahabw’okuhurira emyoyo erikuhabya n’okwegyesa kwa baadaimoni.” (1 Timoseo 4:1) Ka n’ekyabuzima ngu ebigambo ebyo bihikiriire! Enyikiriza ngu hariho omwoyo ogutarikufa n’emwe aha ‘kwegyesa kwa baadaimoni.’ Terikugambwaho omu Baibuli, kandi ekatandiikira omu diini z’ekikaafiire n’enyegyesa z’abantu.

Ekirungi ahariitwe, Yesu akagira ati: “Muryamanya amazima, n’amazima garyabahindura ab’obusingye.” (Yohaana 8:32) Okumanya amazima g’omu Baibuli, nigatuhwera kwerinda enyegyesa ezitarikuhaisa Ruhanga ekitiinisa n’ebikorwa ebirikushagikwa amadiini maingi omu nsi. Kandi, amazima agari omu Kigambo kya Ruhanga nigatuhwera kwetantara ebikorwa by’emigyenzo n’emizizo ebiine akakwate n’okufa.​—Reeba akabokisi “ Abafu Bari Nkahi?

Omuhangi waitu akaba atagyendereire ngu abantu batuureho emyaka 70 nari 80 omu nsi, reero baze omu butuuro obundi ebiro byona. Ekigyendererwa kye ekikuru kikaba kiri eky’abantu kutuura aha omu nsi ebiro ebitahwaho nk’abaana be abarikumworobera. Ekigyendererwa eki nikyoreka rukundo ei Ruhanga ainiire abantu, kandi tihaine orikubaasa kukiremetsa. (Malaki 3:6) Kuhamya ekyo, omuhandiiki wa zaaburi akagira ati: “Abahikiriire baryahungura ensi, bagituuremu ebiro byona.”​—Zaaburi 37:29.

 

^ kacw. 9 Envunuura za Baibuli ezimwe, nka King James Version n’ey’Abakaturiki eya Douay, nizivunuura ne’phesh “nk’amagara agahuriire,” kandi envunuura enyingi ez’obunaku obu nka New English Bible nizikoresa ekigambo “ekihangirwe ekihuriire,” New International Version na Jerusalem Bible nizikoresa “omuntu ohuriire,” kandi Today’s English Version neegira ngu “yaatandika kubaho.”