Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

MGBAVOLƐ NEE MBƐLƐRA BIZA KƐ

Kɛ Ɔkɛyɛ Na Me Nlafelɛ Ade Me Ɛ?

Kɛ Ɔkɛyɛ Na Me Nlafelɛ Ade Me Ɛ?

Saa ɛmbɔ mɔdenle wɔ mgbondabulɛ nu a, bie a ɛbadwenle kɛ ɔwɔ kɛ ɛsukoa debie kpalɛ. Saa ɛnnyia anyuhɔlɛ wɔ nwɔhoalilɛ nu a, bie wɔ adwenle bayɛ wɔ kɛ ɔwɔ kɛ ɛsukoa ye ɛyɛlɛ kpalɛ. Noko wɔ tɛnlabelɛ nwiɔ ɛhye mɔ anu, mɔɔ ɛhyia nwo la a le kɛ ɛbala wɔamaa yeade wɔ. Suzu deɛmɔti ɔle zɔ la anwo.

 Kɛmɔti a ɛhyia nlafelɛ nwo ɛ?

Mbɔlɔba ka kɛ, ɔwɔ kɛ mgbavolɛ nee mbɛlɛra fa dɔnehwele kɛyɛ mɔtwɛ mɔɔ kɔ bulu da nɔsolɛ biala. Duzu ati a ɔhyia kɛ ɛda ɛmaa ɔte wɔ ɛ?

  • Nlafelɛ maa wɔ adwenle nu buke. Bɛta bɛka kɛ nlafelɛ le “aleɛ maa adwenle ne.” Ɔkola ɔboa wɔ ɔmaa ɛbɔ mɔdenle wɔ sukulu nee nwɔhoalilɛ nu, eza ɔbahola yeamaa wɔali ngyegyelɛ nwo gyima kpalɛ.

  • Nlafelɛ kola nyia wɔ subane nee wɔ nganeɛdelɛ zo tumi kpalɛ. Menli mɔɔ bɛnnyia nlafelɛ anzɛɛ bɛngola da la nganeɛdelɛ kakyihakyi ndɛndɛ, nyane ku bɛ anzɛɛ ɔngyɛ na bɛ rɛle abɔ yɛɛ bɛ nee awie mɔ ɛngola ɛndɛnla wɔ anzodwolɛ nu.

  • Nlafelɛ maa ɛyɛ delavanli mɔɔ anye la ɛkɛ. Neɛnleanu mɔɔ bɛyɛle ye wɔ United States la maanle ɔlale ali kɛ, delavama mɔɔ ɛnyia ɛvolɛ 16 kɔdwu 24 mɔɔ “yiale kale esiane ɔluakɛ nlafelɛ wɔ bɛ nye zo la anwo zonle tɛla delavama mɔɔ bɛnyia ɛvolɛ 40 kɔdwu 59 la mɔnwo nwiɔ.”

  • Nlafelɛ maa ɛnyia kpɔkɛdelɛ kpalɛ. Nlafelɛ maa sonlabaka ne, ngoane ngɛkɛba yɛɛ ndinli mɔɔ mogya ne fa nu la yɛ bɛ nwo ayile. Saa nlafelɛ te awie kpalɛ a, ɔmaa ɔyɛ se kɛ ɔbayɛ kpole somaa, anzɛɛ ɔbanyia asikyɛlɛ ewule nee stroke.

Kɛ mɔɔ fonu batile wu a ɔwɔ kɛ bɛkyagye ye bieko na yeahola yeayɛ gyima la, ɛdawɔ noko ɔwɔ kɛ ɛda ɛmaa ɔte wɔ na wɔahola wɔayɛ gyima kpalɛ

 Duzu a ɔmmaa ɛngola da a?

Ɔnva nwo nvasoɛ ɛhye mɔ mɔɔ yɛlimoa yɛha nwolɛ edwɛkɛ la, mgbavolɛ nee mbɛlɛra bie mɔ ɛnnyia nlafelɛ mɔɔ bɛhyia la. Kɛ neazo la, Elaine mɔɔ ɛnyia ɛvolɛ 16 la ka kɛ:

“Me kilehilevolɛ bizale bɛdabɛ mɔɔ me nee bɛ wɔ class ko mekɛ mɔɔ awie biala fa da la. Bɛ nuhua dɔɔnwo hanle kɛ bɛda kɛyɛ nwonlomɔ 2:00. Bie mɔ noko hanle kɛ bɛda kɛyɛ nwonlomɔ 5:00. Bɛ nuhua ko ala a ɔhanle kɛ ɔda nɔsolɛ 9:30 a.”

Duzu a bahola azi wɔ nlafelɛ adenle a?

Agɔnwolɛ nee anyelielɛ. “Ɔnyɛ se kɛ mebavinde too mekɛ ahɔ, titili nɔsolɛ nu wɔ mekɛ mɔɔ me nee me gɔnwo mɔ bavinde la.”​—Pamela.

Gyimalilɛ ngakyile. “Mekulo nlafelɛ, noko ɔyɛ se kɛ mebala meamaa yeade me, ɔluakɛ ninyɛne mɔɔ ɔwɔ kɛ meyɛ la zonle.”​—Ana.

Ɛlɛtɔlɔneke ninyɛne. “Debie titili mɔɔ ɔti menla la a le me fonu ne. Ɔyɛ se kɛ mebava meado ɛkɛ wɔ mekɛ mɔɔ mela ɛkpa zo la.”​—Anisa.

 Kɛ ɔkɛyɛ na wɔ nlafelɛ ade wɔ ɛ?

  • Suzu adwenle mɔɔ ɛlɛ wɔ nlafelɛ nwo la anwo. Baebolo ne ka kɛ: “Bɛ menle ɛlielɛ ekyi le kpalɛ tɛla gyima ɛsesebɛ ɛyɛlɛ nee anwoma mɔɔ bɛpele bɛtoa ye la.” (Nolobɔvo ne 4:6, NW) Nlafelɛ nwo hyia kpalɛ, ɔnle debie mɔɔ ɛkulo a yɛɛ ɛyɛ a. Saa wɔannyia ye a, ɛnrɛhola ɛnrɛyɛ gyima kpalɛ yɛɛ ɛ nye ɛnrɛlie kpalɛ bɔbɔ wɔ mekɛ mɔɔ ɛlɛdie ɛ nye la.

  • Kpondɛ debie titili mɔɔ ɔmmaa ɛnla la. Kɛ neazo la, ɛ nee ɛ gɔnwo mɔ finde nɔsolɛ a, bɛngɔ sua nu ndɛ ɔ? Sukulu nee sua nu gyima ɛbu ɛ nwo zo ɔ? Wɔ fonu ne maa ɛtɛnla aze too mekɛ mɔɔ ɛfa ɛda la kpa nwo, anzɛɛ ɔtunwue wɔ wɔ mekɛ mɔɔ ɛlɛda la ɔ?

Dwenle ɛhye anwo: Ɔhyia mɔdenlebɔlɛ na wɔahola wɔali debie mɔɔ le ngyegyelɛ kpalɛ la azo, noko nvasoɛ vi nu bara. Mrɛlɛbulɛ 21:5 NW ka kɛ: “Sonla mɔɔ bɔ mɔdenle yɛ gyima la ngyehyɛleɛ bawie boɛ.”

Ɔle nɔhalɛ kɛ, mɔɔ boa sonla ko la nee awie fofolɛ anwo ɛnli. Kɛ neazo la, bie mɔ ka kɛ, saa bɛkola bɛda ɛkyi wɔ alehyenlɛ ne anu a, aleɛ dwo a ɔmaa bɛkola bɛda kpalɛ. Noko bie mɔ ka kɛ ɛhye ɛmboa bɛ fee. Yemɔti kpondɛ mɔɔ baboa wɔ la. Nzuzulɛ ɛhye mɔ bahola aboa:

  • Nyia mekɛ tuto ɛ nwo die ɛ menle. Saa ɛtuto ɛ nwo nɔsolɛ nu kolaa na wɔala a, ɔbamaa nlafelɛ ahu wɔ ndɛndɛ kpalɛ.

    “Ɔle kpalɛ kɛ ɛbayɛ gyima biala wɔawie ndɛndɛ, amaa saa mekɛ mɔɔ ɛfa ɛda la dwu a yeanyɛ wɔ adwenleadwenle.”​—Maria.

  • Yɛ ngyehyɛleɛ kpalɛ. Kɛ anrɛɛ ɛbamaa wɔ tɛnlabelɛ ne ali ɛ nwo zo la, di ngyehyɛleɛ mɔɔ wɔyɛ la azo amaa wɔanyia nlafelɛ mɔɔ ɛhyia nwo la.

    “Yeanyɛ boɛ fee la, nɔsolɛ biala ɔwɔ kɛ mefa dɔnehwele mɔtwɛ meda. Yemɔti, saa ɔwɔ kɛ medwazo ndɛ a, menea mekɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ mefa meda la.”​—Vincent.

  • Bɔ mɔdenle kɛ ɛbamaa yeadoɔdoa zo. Wate ne mɔɔ wɔ wɔ nu la baboa wɔ, noko kyesɛ ɛtete ye. Mbɔlɔba bie mɔ suzu kɛ, ɛva mekɛ bie ɛzie ɛkɛ mɔɔ ɛfa ɛda na ɛdwazo alehyenlɛ biala a. Bɔ mɔdenle sɔ nea siane ko, na ɛbanwu kɛzi ɔbamaa ɛ nwo azande wɔ la.

    “Saa ɛda wɔ mekɛ titili bie anu nɔsolɛ biala a, ɔnrɛmaa ɛ ti ɛnrɛkpakye wɔ wɔ alehyenlɛ ne anu. Ɛhye bamaa wɔahola wɔayɛ gyima biala wɔ alehyenlɛ ne anu.”​—Jared.

  • Da ndelebɛbo ali wɔ ninyɛne mɔɔ ɛyɛ la anu. Baebolo ne ka awie mɔɔ “ɔ nye gyi ɔ ti anwo” la anwo edwɛkɛ, na ninyɛne mɔɔ yɛyɛ wɔ yɛ ɛnwomenlelielɛ mekɛ nu la noko boka nwo.​—1 Timote 3:2, 11.

    “Ɔwɔ kɛ mesukoa kɛ mebade ninyɛne dodo mɔɔ meyɛ ye wɔ nɔsolɛ nu la azo. Saa meanzi mekɛ dodo mɔɔ mebava mealie me nye la anwo kpɔkɛ a, fane dɔɔnwo ne ala me nlafelɛ ɛnde me!”​—Rebecca.

  • Maa wɔ fonu ne noko “ɛla” bie! Yeanyɛ boɛ fee la, ɔka dɔnehwele ko na wɔala a, nea kɛ ɛnrɛhɔ Yintanɛte ne azo anzɛɛ ɛnrɛva edwɛkɛ ɛnrɛsɛnde ɛ gɔnwo mɔ wɔ mekɛ mɔɔ mekɛ ɛhɔ la. Nɔhalɛ nu, mbɔlɔba bie mɔ ka kɛ, saa aleɛ dwo a, yɛ fonu, TV anzɛɛ tablet ne mɔ kɛnlaneɛ ne maa ɔyɛ se kɛ nlafelɛ bahu yɛ.

    “Menli anye la kɛ bɛ sa baha wɔ wɔ mekɛ biala mɔɔ bɛhyia ɛ nwo la. Noko amaa wɔ nlafelɛ ade wɔ la, ɔwɔ kɛ ɛmaa wɔ fonu ne die ɔ menle.”​—Julissa.