Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

‘Bɛmaa Yɛhulo Yɛ Nwo Wɔ Nyɛleɛ Nee Nɔhalɛ Nu’

‘Bɛmaa Yɛhulo Yɛ Nwo Wɔ Nyɛleɛ Nee Nɔhalɛ Nu’

“Bɛmmamaa yɛfa yɛ edwɛkɛhanlɛ anzɛɛ yɛ nloa mgbane yɛkulo menli, emomu bɛmaa yɛyɛ ye wɔ nyɛleɛ nee nɔhalɛ nu.”​—1 DWƆN 3:18.

EDWƐNE: 106, 100

1. Ɛlɔlɛ mɔɔ sonle bolɛ kpole kpalɛ la a le boni? Duzu ati a ɔle zɔ a? (Nea mɔlebɛbo nvoninli ne.)

ƐLƆLƐ mɔɔ gyi ngyinlazo zo la (a·gaʹpe) le ahyɛlɛdeɛ mɔɔ vi Gyihova ɛkɛ. Ɔdaye a ɔle ye Ɛvileka a. (1 Dwɔn 4:7) Ɛlɔlɛ ɛhye sonle bolɛ kpole kpalɛ. Ɔfale agɔnwolɛvalɛ nee awie mɔ anwo anyelielɛ mɔɔ yɛbanyia la anwo, na bɛ ɛhulolɛ nu mɔɔ bɛfi bɛyɛ debie bɛboa awie mɔ la a maa bɛnwu ye a. Ɔle ɛlɔlɛ mɔɔ ka yɛ ɔmaa yɛyɛ ninyɛne mgbalɛ yɛmaa awie mɔ. Ɛlɔlɛ zɛhae maa yɛ nye die na ɔmaa yɛ ɛbɛlabɔlɛ ne gyinla bodane zo.

2, 3. Kɛzi Gyihova ɛla nɔhalɛ ɛlɔlɛ ali ɛhile alesama ɛ?

2 Gyihova lale ɛlɔlɛ ali hilele alesama kolaa na yeabɔ Adam nee Yive. Ɔbɔle azɛlɛ ne kɛ sonla ɛdɛnla zo dahuu, ɛleka mɔɔ ɔ nwo badɔ ye na ɔ nye alie kpalɛ la. Yɛ kpalɛ ti a Gyihova yɛle ɛhye a, na tɛ ye boɛyɛlɛ ti ɔ. Eza ɔlale ɛlɔlɛ kpalɛ ali, ɔluakɛ ɔyilale ɔ mra mɔɔ bɛwɔ azɛlɛ ye azo mɔɔ ɛnee bɛlɛ anyelazo kɛ bɛbadɛnla Paladaese azɛlɛ ne azo dahuu la.

3 Mɔɔ Adam nee Yive yɛle ɛtane la, Gyihova lale nɔhalɛ ɛlɔlɛ ali. Ɔyɛle ngyehyɛleɛ kɛ ɔbalua ɛkpɔnedeɛ ne azo yealie atuadelɛma nwiɔ ne abozoamra, na ɔnyianle anwodozo kɛ bɛ nuhua bie mɔ bahulo Ye. (Mɔl. 3:15; 1 Dwɔn 4:10) Nɔhalɛ nu, mɔɔ Gyihova bɔle ɛwɔkɛ kɛ Dievolɛ bie bara la, Ɔbule afɔlebɔlɛ ɛhye kɛ bɛdua bɛwie. Ɛvolɛ 4,000 pɛle nu la, Gyihova vale ɔ Ra kokye ne bɔle afɔle maanle alesama. (Dwɔn 3:16) Nea kɛzi yɛ nye die kɛ Gyihova lale nɔhalɛ ɛlɔlɛ zɛhae ali a!

4. Duzu ati a alesama mɔɔ ɛnli munli la kola da nɔhalɛ ɛlɔlɛ ali ɛ?

4 Yɛkola yɛda nɔhalɛ ɛlɔlɛ ali, ɔluakɛ Nyamenle bɔle yɛ kɛ ye ɛsaso. Yɛnli munli, ɔti ɔyɛ se kɛ yɛbala ɛlɔlɛ ali, noko ɛhye ɛngile kɛ yɛnrɛhola yɛnrɛyɛ zɔ. Ebɛle hulole Nyamenle ɔlua ninyɛne mgbalɛ mɔɔ ɔvale ɔbɔle afɔle la azo. (Mɔl. 4:3, 4) Nowa lale nɔhalɛ ɛlɔlɛ ali hilele awie mɔ ɔlua Nyamenle nrɛlaleɛ mɔɔ ɔvale ɛvolɛ dɔɔnwo ɔbɔle ye nolo ɔnva nwo kɛ menli ne andie ye la. (2 Pita 2:5) Mɔɔ bɛzele Ebileham kɛ ɔva ɔ ra Ayezeke ɔbɔ afɔle la, yeanli ye nganeɛdelɛ nzi, emomu ɔhulole Nyamenle. (Gye. 2:21) Kɛmɔ mrenyia nɔhavo ɛhye mɔ yɛle la, yɛkulo kɛ yɛda ɛlɔlɛ ali ɔnva nwo kɛ yɛyia ngyegyelɛ la.

DUZU A LE NƆHALƐ ƐLƆLƐ?

5. Ndenle boni mɔ azo a yɛbahola yɛala nɔhalɛ ɛlɔlɛ ali a?

5 Baebolo ne kilehile nɔhalɛ ɛlɔlɛ nu kɛ, ‘ɔnle kɛ yɛfa yɛ edwɛkɛhanlɛ anzɛɛ yɛ nloa mgbane yɛkulo menli, emomu yɛyɛ ye wɔ nyɛleɛ nee nɔhalɛ nu.’ (1 Dwɔn 3:18) Asoo ɛhye kile kɛ yɛnrɛhola yɛnrɛla ɛlɔlɛ ali ɔlua yɛ ɛdendɛlɛ zo ɔ? Kyɛkyɛ! (1 Tɛs. 4:18) Emomu, ɔnle kɛ yɛfa yɛ nloa mgbane yɛkulo, titili wɔ mekɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛyɛ tɛnlabelɛ ne anwo debie la. Kɛ neazo la, saa ɛ diema Kilisienenli bie hyia moalɛ na ɛka ɛkile ye kɛ ɔbayɛ boɛ a, ɛnee ɛtɛwiele. (Gye. 2:15, 16) Zɔhane ala a, Gyihova nee yɛ gɔnwo mɔ anwo ɛlɔlɛ ti, ɔmaa yɛsɛlɛ Nyamenle kɛ ɔmaa gyimayɛvoma dɔɔnwo ɛrɛla ma ɛdelɛ gyima ne anu na yɛyɛ dɔɔnwo wɔ edwɛkɛhanlɛ gyima ne anu.​—Mat. 9:38.

6, 7. (a) Bɛka kɛ yɛmmayɛ “nabalaba wɔ [yɛ] ɛlɔlɛ nu” a, ɔkile duzu? (b) Neazo bie mɔ a le boni?

6 Ɛzoanvolɛ Dwɔn hɛlɛle kɛ, ɔwɔ kɛ yɛkulo yɛ nwo wɔ “nyɛleɛ nee nɔhalɛ nu.” Ɔti, ɔwɔ kɛ yɛda “nɔhalɛ ɛlɔlɛ” ali, anzɛɛ ɔnle kɛ yɛyɛ “nabalaba wɔ [yɛ] ɛlɔlɛ nu.” (Wlo. 12:9; 2 Kɔl. 6:6) Ɛhye kile kɛ yɛnrɛhola yɛnrɛyɛ nabalaba wɔ yɛ ɛlɔlɛ nu. Bie a yɛbabiza kɛ, ‘Asoo yɛlɛ nabalaba ɛlɔlɛ wɔ ɛkɛ ɔ?’ Kyɛkyɛ. Nabalaba ɛlɔlɛ ɛnle kpalɛ.

7 Maa yɛzuzu nabalaba ɛlɔlɛ nwo neazo bie mɔ anwo. Wɔ Yidɛn tola ne anu, Seetan yɛle ɔ nwo kɛ ɔdwenle Yive anwo, noko ɛnee ye nyɛleɛ maa ɔda ali kɛ ɔle angomedi nee nabalaba. (Mɔl. 3:4, 5) Mɔɔ Devidi le belemgbunli la, ɛnee ɔlɛ ɔ gɔnwo bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Ahetɔfɛle. Noko angomedi ti, Ahetɔfɛle yele Devidi maanle. Mɔɔ ɔyɛle la kile kɛ ɔnle agɔnwolɛ kpalɛ. (2 Sa. 15:31) Ɛnɛ noko, kpɔkyevolɛma nee menli gyɛne mɔɔ bɛlɛ adwenle ɛtane la fa mgbakyemgbakyenu ba asafo ne anu, na bɛdua “edwɛkɛ menlemenle nee nganvolɛ adalɛ” zo bɛyɛ bɛ nwo kɛ asɛɛ bɛkulo menli.​—Wlo. 16:17, 18.

8. Kpuya boni a ɔwɔ kɛ yɛbiza yɛ nwo a?

8 Nabalaba ɛlɔlɛ maa bɛ nyunlu gua aze ɔluakɛ ɔle tunwomaa ɛlɔlɛ angɔbɛnzi. Yɛbahola yɛabɛlɛbɛla menli, na tɛ Gyihova ɔ. Gyisɛse hanle kɛ, bɛbahwe nabalabama anzo “kpole kpalɛ.” (Mat. 24:51) Nɔhalɛ nu, Gyihova azonvolɛ ɛngulo kɛ bɛbala nabalaba ɛlɔlɛ ali. Noko, ɔwɔ kɛ yɛbiza yɛ nwo kɛ, ‘Asoo meda nɔhalɛ ɛlɔlɛ mɔɔ adalɛ nee mɛlɛbɛla biala ɛnle nu la ali ɔ?’ Bɛmaa yɛzuzu ndenle ngɔnla mɔɔ yɛbahola yɛalua zo yɛala “nɔhalɛ ɛlɔlɛ” ali la anwo.

KƐZI ‘YƐKULO YƐ NWO WƆ NYƐLEƐ NEE NƆHALƐ NU’ LA

9. Duzu a nɔhalɛ ɛlɔlɛ maa yɛyɛ a?

9 Saa menli ɛnnwu mɔɔ ɛyɛ la bɔbɔ a, fa anyelielɛ sonle. Ɔwɔ kɛ yɛnyia ɛhulolɛ kɛ yɛbayɛ ninyɛne bie mɔ yɛamaa yɛ mediema wɔ “fealeranu.” (Kenga Mateyu 6:1-4.) Ɛhye a Ananayase ne Safaela angola anyɛ a. Ɛnee bɛkulo kɛ awie mɔ nwu mɔɔ bɛyɛ la, ɔti bɛbɔle adalɛ na bɛhwenle bɛ nzo wɔ bɛ nabalaba nyɛleɛ ne anwo. (Gyi. 5:1-10) Noko, nɔhalɛ ɛlɔlɛ maa yɛfi yɛ ɛhulolɛ nu yɛsonle yɛ mediema mɔɔ yɛmbɔ ye nolo anzɛɛ yɛnva yɛmkpondɛ duma a. Yɛkola yɛsukoa mediema mɔɔ boa Neazo Eku ne bɛmaa bɛsiezie sunsum nu aleɛ la. Bɛndwe adwenle bɛngɔ bɛ nwo zo yɛɛ bɛnga gyima mɔɔ bɛyɛ la anwo edwɛkɛ bɛngile awie.

10. Kɛzi yɛbalimoa yɛali awie mɔ eni ɛ?

10 Dimoa di awie mɔ eni. (Kenga Wulomuma 12:10.) Gyisɛse lile awie mɔ eni na ɔyɛle gyima mɔɔ menli ɛmbu ye bie la ɔvale ɔyɛle neazo. (Dwɔn 13:3-5, 12-15) Ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbabɛlɛ yɛ nwo aze amaa yɛali awie mɔ eni. Gyisɛse ɛdoavolɛma ande mɔɔ ɔyɛle la abo kpalɛ, kɔkpula kɛ bɛnyianle sunsum nwuanzanwuanza ne la. (Dwɔn 13:7) Saa yɛande nganeɛ kɛ yɛ nwo hyia ɔlua yɛ nwomazukoalɛ, yɛ ninyɛne anzɛɛ nwolɛ adenle mɔɔ yɛlɛ ye wɔ Gyihova ɛzonlenlɛ nu la a, ɔbamaa yɛabu awie mɔ. (Wlo. 12:3) Saa bɛkanvo awie mɔ a, ɔnle kɛ yɛmaa yɛ nye bolo bɛ, emomu yɛ nee bɛ bɔ nu yɛ nye die saa bɔbɔ yɛte nganeɛ kɛ ɔwɔ kɛ bɛkanvo yɛdayɛ noko a.

11. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛfi ahonle nu yɛkanvo awie mɔ ɛ?

11 Fi ahonle nu kanvo ɛ mediema. Ɔwɔ kɛ yɛfa nwolɛ adenle biala mɔɔ yɛbanyia la yɛkanvo yɛ nwo ngoko, ɔluakɛ edwɛkɛ zɛhae mɔ maa “anwosesebɛ.” (Ɛfɛ. 4:29) Noko, ɔwɔ kɛ ɔfi yɛ ahonle nu. Tɛ ye zɔhane a, yɛbahanvo ye anzɛɛ yɛnrɛva folɛdulɛ mɔɔ hyia la yɛnrɛmaa ye. (Mrɛ. 29:5) Saa yɛkanvo awie na yɛka ɔ nwo edwɛkɛ ɛtane wɔ ɔ nzi a, ɛnee yɛlɛyɛ nabalaba. Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo kpole kɛ ɔbayɛ ɛhye, na ɔyɛle neazo kpalɛ ɔlale nɔhalɛ ɛlɔlɛ ali wɔ kɛzi ɔhanvole awie mɔ la anu. Kɛ neazo la, ɔhanvole Kɔlente Kilisienema wɔ bɛ subane bie mɔ anwo. (1 Kɔl. 11:2) Noko mɔɔ ɛnee ɔnfɛta kɛ ɔkanvo bɛ la ɔvile atiakunlukɛnlɛma nu ɔhilehilele ninyɛne nu wienyi ɔhilele bɛ.​—1 Kɔl. 11:20-22.

Saa yɛboa yɛ mediema mɔɔ bɛhyia na yɛdie nyɛvolɛ a, ɔkile kɛ yɛlɛ ɛlɔlɛ (Nea ɛdendɛkpunli 12)

12. Kɛzi yɛbahola yɛala nɔhalɛ ɛlɔlɛ ali wɔ mekɛ mɔɔ yɛlɛdie nyɛvolɛ la ɛ?

12 Die nyɛvolɛ. Gyihova ɛha ɛhile yɛ kɛ yɛyɛ yɛ mediema nyele. (Kenga 1 Dwɔn 3:17.) Noko ɔwɔ kɛ yɛfa adwenle kpalɛ yɛyɛ ɛhye mɔɔ angomedi biala ɛnle nu a. Yɛbahola yɛabiza yɛ nwo kɛ: ‘Asoo me gɔnwo mɔ, menli mɔɔ bɛlie duma anzɛɛ menli mɔɔ bɛbahola bɛayɛ bie bɛazie ɔ bo zo la ala a medie bɛ ɛyɛvolɛ a? Mekpondɛ adenle medua zo meyɛ mediema mrenyia nee mraalɛ mɔɔ menze bɛ kpalɛ anzɛɛ menli mɔɔ ɛnrɛhola ɛnrɛyɛ bie ɛnrɛmaa me la nyele ɔ?’ (Luku 14:12-14) Fa ye kɛ ɛ diema Kilisienenli bie ɛhɔ anwongyelelɛ nu, ɔluakɛ yeanzi kpɔkɛ kpalɛ anzɛɛ yeanyɛ wɔ mo kɛ ɛliele ye ɛyɛvolɛ la. Wɔ tɛnlabelɛ zɛhae anu, ɔwɔ kɛ yɛfa folɛdulɛ ɛhye yɛyɛ gyima: “Bɛzonle bɛ nwo nyɛvolɛ mɔɔ adendɛbɛnzoabo biala ɛnle nu a.” (1 Pita 4:9) Saa ɛfa folɛdulɛ ɛhye ɛyɛ gyima a, ɛ nye balie kɛ ɛvale adwenle kpalɛ ɛyɛle zɔ la.​—Gyi. 20:35.

13. (a) Mekɛ titili boni a ɔbahola yɛayɛ se kɛ yɛbaboa yɛ mediema mɔɔ le bɛtɛɛ la ɛ? (b) Duzu a yɛbahola yɛayɛ yɛaboa menli mɔɔ le bɛtɛɛ la ɛ?

13 Boa bɛdabɛ mɔɔ bɛyɛ bɛtɛɛ la. Baebolo mɛla ɛhye mɔɔ se, “bɛboa mɔɔ ɛyɛ bɛtɛɛ la, bɛnyia awie biala anwo abotane” la bahola azɔ nɔhalɛ ɛlɔlɛ mɔɔ yɛlɛ la anlea. (1 Tɛs. 5:14) Menli dɔɔnwo mɔɔ ɛnee le bɛtɛɛ la anwo rayɛle se wɔ diedi ne anu, noko ɔwɔ kɛ yɛnyia bie mɔ anwo abotane na yɛkɔ zo yɛboa bɛ. Bie a le Ngɛlɛlera ne anu edwɛkɛ mɔɔ yɛbaha yɛamaa bɛ anwosesebɛ, yɛ nee bɛ bahɔ daselɛlilɛ anzɛɛ mekɛ mɔɔ yɛbanyia yɛadie bɛ edwɛkɛ la. Bieko, kɛ anrɛɛ yɛbanyia adwenle kɛ adiema nrenyia anzɛɛ raalɛ bie anwo yɛ “se” anzɛɛ le “bɛtɛɛ” la, ɔwɔ kɛ yɛnwu kɛ awie biala lɛ ye mɔdenlebɔlɛ nee ye sinlidɔlɛ. Ɛnee ɛzoanvolɛ Pɔɔlo bɔbɔ ze kɛ ɔlɛ ye sinlidɔlɛ. (2 Kɔl. 12:9, 10) Ɔti, yɛ muala yɛkola yɛnyia yɛ mediema Kilisienema moalɛ zo nvasoɛ.

14. Kɛmɔti a ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛ nee yɛ mediema bɛadɛnla anzodwolɛ nu ɛ?

14 Kpondɛ anzodwolɛ. Saa yɛte nganeɛ kɛ yɛ mediema ɛnde yɛ edwɛkɛ bo anzɛɛ bɛ nee yɛ anli ye boɛ bɔbɔ a, ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle biala kɛ yɛ nee bɛ badɛnla anzodwolɛ nu. (Kenga Wulomuma 12:17, 18.) Kyɛlɛkpalɛ kola maa awie gyakyi ɛyavalɛ, noko ɔwɔ kɛ ɔfi ahonle nu. Kɛ neazo la, mmaka kɛ “Ɔyɛ me nyane kɛ ɛte nganeɛ zɔhane la,” emomu, die wɔ nvonleɛ to nu na ka kɛ, “Ɔyɛ me nyane kɛ mɔɔ menganle la ɛgyegye wɔ la.” Anzodwolɛ nwo hyia kpalɛ wɔ agyalɛ nu. Ɔnle kɛ kunli nee yelɛ yɛ bɛ nwo kɛ bɛkulo bɛ nwo wɔ menli nu na akee bɛakpunla bɛ nwo, bɛadendɛ ɛtane bɛahile bɛ nwo, bɛali butule, bɛaho, bɔbɔ bɛaboda bɛ nwo wɔ sua nu.

15. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahile yɛva awie mɔ ɛtane yɛhyɛ bɛ bɔkɔɔ ɛ?

15 Fa ɛtane kyɛ bɔkɔɔ. Saa awie fo yɛ na yɛgyakyi edwɛkɛ ne anu mɔɔ yɛnva ɔ nwo ɛya a, ɛnee ɔkile kɛ yɛva yɛhyɛ ye. Yɛbahola yɛava menli mɔɔ bie a bɛnze kɛ bɛvo yɛ la ɛtane yɛahyɛ bɛ, ɔlua ‘yɛ gɔnwo mɔ mɔɔ yɛ nee bɛ badɛnla wɔ ɛlɔlɛ nu, yɛabɔ mɔdenle ɛsesebɛ yɛava anzodwolɛ mɔɔ ka yɛ bɔ nu na yɛadɛnla sunsum nu koyɛlɛ nu’ la azo. (Ɛfɛ. 4:2, 3) Amaa yɛavi yɛ ahonle nu yɛava ɛtane yɛahyɛ la, ɔwɔ kɛ yɛnea kɛzi yɛdwenle la boɛ, amaa ‘yɛambu ɛtane nwo mgbonda.’ (1 Kɔl. 13:4, 5) Saa yɛfa edwɛkɛ yɛsie yɛ nu anzɛɛ yɛdi butule a, yɛbazɛkye agɔnwolɛvalɛ mɔɔ yɛ nee yɛ mediema lɛ la, titili Gyihova. (Mat. 6:14, 15) Eza saa yɛyɛ asɔne yɛmaa menli mɔɔ bɛvo yɛ la a, ɔkile kɛ yɛva yɛhyɛ bɛ bɔkɔɔ.​—Luku 6:27, 28.

16. Kɛzi ɔwɔ kɛ yɛbu nwolɛ adenle mɔɔ yɛnyia ye wɔ Gyihova ɛzonlenlɛ nu la ɛ?

16 Fa ninyɛne bɔ afɔle. Saa yɛnyia nwolɛ adenle bie wɔ Gyihova ɛzonlenlɛ nu a, ɔwɔ kɛ yɛbu ɛhye mɔ kɛ yɛfa yɛala nɔhalɛ ɛlɔlɛ ali yɛahile awie mɔ amaa ‘yɛamkpondɛ yɛ ngome yɛ boɛyɛlɛ, emomu yɛakpondɛ awie mɔ ɛdeɛ noko.’ (1 Kɔl. 10:24) Fa bɛdabɛ mɔɔ bɛdie nyɛvolɛ wɔ nyianu mgbole nee ngyikyi bo la kɛ neazo. Kɛ anrɛɛ bɛbabu gyima ɛhye kɛ ɔle nwolɛ adenle mɔɔ bɛbava bɛakpondɛ ɛleka kpalɛ bɛamaa bɛ nwo nee bɛ mbusua la, mediema ɛhye mɔ kpa kɛ bɛbadɛnla mbia mɔɔ zolɛ ɛdɛnlanlɛ ɛnla aze la azo. Bɛyɛ ɛhye bɛfa bɛda nɔhalɛ ɛlɔlɛ ali. Kɛzi yɛbahola yɛazukoa bɛ neazo kpalɛ ne ɛ?

17. Duzu a nɔhalɛ ɛlɔlɛ baha awie mɔɔ ɛyɛ ɛtane kpole la yeamaa yeayɛ a?

17 Ka na gyakyi ɛtane mɔɔ ɛyɛ ye wɔ fealera nu la. Kilisienema bie mɔ mɔɔ ɛyɛ ɛtane kpole la bɔ mɔdenle kɛ bɛkeda zo amaa bɛ nyunlu angua aze na bɛangyegye awie mɔ. (Mrɛ. 28:13) Noko, nyɛleɛ zɛhae ɛngile ɛlɔlɛ, ɔluakɛ ɛtanevolɛ ne gyegye ɔ nwo nee awie mɔ. Ɔkola ɔsi Nyamenle sunsum ne adenle na ɔsɛkye anzodwolɛ mɔɔ wɔ asafo ne anu la. (Ɛfɛ. 4:30) Nɔhalɛ ɛlɔlɛ maa Kilisienema ka ɛtane mgbole mɔɔ bɛyɛ la kile mgbanyima ne mɔ na bɛmaa bɛboa bɛ.​—Gye. 5:14, 15.

18. Kɛzi nɔhalɛ ɛlɔlɛ nwo hyia ɛ?

18 Ɛlɔlɛ sonle bolɛ kpole kpalɛ tɛla subane mɔɔ ɛha la. (1 Kɔl. 13:13) Ɔmaa bɛnwu kɛ yɛle Gyisɛse ɛdoavolɛma na yɛlɛsukoa Gyihova mɔɔ le ɛlɔlɛ Ɛvileka la. (Ɛfɛ. 5:1, 2) Pɔɔlo hɛlɛle kɛ: “Saa . . . menlɛ ɛlɔlɛ a, menle ɛhwee.” (1 Kɔl. 13:2) Bɛmaa yɛhɔ zo yɛla ɛlɔlɛ ali wɔ “nyɛleɛ nee nɔhalɛ nu,” na tɛ yɛ “edwɛkɛhanlɛ” nu ala.