Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

ƐBƐLABƆLƐ NU EDWƐKƐ

Gyihova Ɛhulolɛdeɛyɛlɛ Maa Bɛnyia Nyilalɛ

Gyihova Ɛhulolɛdeɛyɛlɛ Maa Bɛnyia Nyilalɛ

“Yɛbayɛ ye zɔ!” Edwɛkɛ ɛhye a me nee me hu, me diema nrenyia ne nee ɔ ye hanle wɔ mekɛ mɔɔ bɛhanle kɛ yɛyɛ gyima bie la. Duzu ati a yɛliele yɛdole nu a? Kɛzi Gyihova yilale yɛ ɛ? Mɔɔ limoa, maa menga me nwo edwɛkɛ ekyi mengile wɔ.

BƐWOLE me wɔ 1923 wɔ Hemsworth, suakpole bie mɔɔ wɔ Yorkshire, England la azo. Ɛnee melɛ me diema nrenyia kpanyinli ko, bɛfɛlɛ ye Bob. Menyianle kɛyɛ ɛvolɛ ngɔnla la, yɛ papa, mɔɔ ɛngulo ɛzonlenlɛ nu nabalabayɛlɛ la nyianle mbuluku mɔɔ kpa adalɛ ɛzonlenlɛ nwo ɛdanlɛ la. Ɔ nye liele mɔɔ ɔgengale la anwo kpalɛ. Ɛvolɛ ekyi pɛle nu la, Bob Atkinson rale yɛ sua nu na ɔbɔle Adiema Rutherford ɛdendɛlɛ mɔɔ bɛhye bɛgua gramafuu zo la ko ɔhilele yɛ. Yɛnwunle kɛ ekpunli ko ne ala a yɛle mbuluku ne mɔ a! Me awovolɛ zuzule kɛ Adiema Atkinson nee bɛ ɛrali debie nɔsolɛ biala, amaa yeabua Baebolo nu kpuya biala mɔɔ kye yɛ adwenle la. Bɛzele yɛ kɛ yɛrɛla debiezukoalɛ wɔ adiema bie mɔɔ ye sua nu wale ekyi la ɛkɛ. Yɛhɔle, na bɛdele asafo ekyi bie wɔ Hemsworth. Yeangyɛ, ɛnee yɛmaa maangyebakyi zo neavolɛma basokoɛ yɛ yɛɛ yɛmaa adekpakyelɛma mɔɔ de bikye yɛ la badi debie wɔ yɛ sua nu. Kɛmɔ menvale bɛ agɔnwolɛ la ati, ɔboale me kpalɛ.

Yɛbukele gyima bie, noko me Papa zele me diema nrenyia ne kɛ, “Saa ɛkulo kɛ ɛyɛ adekpakyelɛ a, yɛbagyakyi gyima ne.” Bob liele dole nu, na ɔnyianle ɛvolɛ 21 la, ɔvile sua nu ɔhɔyɛle adekpakyelɛ gyima. Ye ɛvolɛ nwiɔ anzi mɔɔ menyianle ɛvolɛ 16 la, bɛkpale me kɛ adekpakyelɛnli. Saa ɛye dapɛne awieleɛ ɛsie ahane a, ɛnee me ngomekye a meta mefa daselɛlilɛ ngɛlata nee gramafuu mekɔ daselɛlilɛ a. Noko Gyihova moalɛ zo, menyianle Baebolo sukoavo ko mɔɔ ɔnyianle anyuhɔlɛ ndɛndɛ la. Awieleɛ bɔkɔɔ ne, sukoavo zɔhane mbusuafoɔ dɔɔnwo rale nɔhalɛ ne anu. Ye ɛvolɛ ko anzi, bɛkpale me nee Mary Henshall kɛ adekpakyelɛ titilima. Bɛmaanle yɛhɔyɛle azɛlɛsinli bie mɔɔ bɛnda bɛnyɛ nu gyima la anu gyima wɔ Cheshire.

Ɛnee Ewiade Konle II ɛlɛkɔ zo, na bɛhanle kɛ mraalɛ ɛboa wɔ konle ne anu. Kɛmɔ ɛnee yɛle adekpakyelɛ titilima la ati, ɛnee yɛ nye la kɛ bɛbagyakyi yɛ kɛ mɔɔ bɛyɛ ɛzonlenlɛ gyɛne nu ɛsɔfo ne mɔ la. Noko kɔɔto ne anlie ando nu, ɔti bɛdole me efiade kenle 31. Ye ɛvolɛ bieko mɔɔ menyianle ɛvolɛ 19 la, menvale me sa menwulale kɛlata bo kɛ me adwenle ɛmmaa me adenle kɛ mengɔ sogya. Bɛvale me edwɛkɛ ne bɛhɔle kɔɔto ngyikyi nwiɔ bie anu, noko bɛanli me edwɛkɛ ne anwo bie. Mekɛ zɔhane, menwunle kɛ sunsum nwuanzanwuanza ne ɛlɛboa me yɛɛ Gyihova lɛ me sa ɔlɛmaa me anwosesebɛ amaa meagyinla kpundii.​—Aye. 41:10, 13.

MENYIALE ARTHUR MATTHEWS

Me nee Arthur Matthews yiale wɔ 1946. Kɛmɔ ye adwenle ɛmmaa ye adenle kɛ ɔhɔ sogya la ati, bɛdole ye efiade siane nsa, bɛyele ye la ɔhɔbokale ɔ diema Dennis mɔɔ ɔle adekpakyelɛ titili la anwo wɔ Hemsworth. Bɛ papa hilehilele bɛ Gyihova anwo debie wɔ bɛ ngakula nu, na bɛzɔnenle bɛ wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee bɛtɛnyianle ɛvolɛ 20 la. Yeangyɛ bɛ nee Dennis hɔle Ireland, na ɔhale Arthur angomekye. Kɛmɔ me awovolɛ anye liele kpavolɛ Arthur mɔɔ le adekpakyelɛnli la mɔdenlebɔlɛ nwo la ati, bɛzele ye kɛ ɔ nee bɛ ɛradɛnla. Saa mekɔ sua nu, na yɛdi debie yɛwie a, me nee Arthur a kpuda ahyɛnze ne mɔ a. Yeangyɛ yɛbɔle ɔ bo kɛ yɛkɛlɛ yɛ nwo. Wɔ 1948, bɛdole Arthur efiade siane nsa bieko. Yɛgyale wɔ January 1949, na ɛnee yɛ bodane a le kɛ yɛyɛ dahuu ɛzonlenlɛ gyima ne mekɛ dodo biala mɔɔ yɛbahola la. Ɔlua Gyihova moalɛ zo nee ngyehyɛleɛ kpalɛ mɔɔ yɛyɛle la ati, ɛnee yɛfa yɛ ɛnwomenlelielɛ mekɛ ne bie yɛsesa bakama amaa yɛanyia ezukoa yɛayɛ adekpakyelɛ gyima ne.

Yɛ atɔfolɛlielɛ ne anzi mekɛ ekyi wɔ Hemsworth, 1949

Ye ɛvolɛ ko anzi, bɛzele yɛ kɛ yɛhɔ Ireland Sɔlɔ, yɛlimoa yɛhɔle Armagh akee yɛhɔle Newry na ɛnee ɛkɛ ne amra dɔɔnwo le Katelekma. Ɛnee bɛ nye ɛnlie edwɛkɛ ne anwo wɔ ɛleka ɛhye mɔ, ɔti ɛnee ɔwɔ kɛ yɛmaa yɛ nye da ɛkɛ na yɛdua nrɛlɛbɛ adenle zo yɛ nee menli tendɛ. Yɛyɛle debiezukoalɛ wɔ adiema nrenyia nee raalɛ ko sua nu, na ɔvi ɛleka mɔɔ yɛde mɔɔ kɔ ɛkɛ la bayɛ mayɛlɛ bulu (km 16). Menli kɛyɛ mɔtwɛ rale. Saa yɛkɔ na bɛka kɛ yɛla a, yɛda azɛlɛ ne anwo, na aleɛ kye a bɛmaa yɛ aleɛ mɔɔ yɛ fɛ. Ɛnɛ, ɔyɛ anyelielɛ kɛ Alasevolɛ dɔɔnwo wɔ sua zɔhane azo la.

“YƐBAYƐ YE ZƆ!”

Ɛnee me diema nrenyia nee ɔ ye Lottie le adekpakyelɛ titilima wɔ Ireland Sɔlɔ, na wɔ 1952, yɛdayɛ menli nna ne hɔle maangyeba nyianu wɔ Belfast. Adiema nrenyia bie maanle yɛ nee Pryce Hughes, mɔɔ ɛnee le Bɛtɛle neavolɛ wɔ Britain la dabelɛ. Kenle ko nɔsolɛ bie, yɛbɔle God’s Way Is Love, buluku ekyi ne mɔɔ bɛyɛle bɛmaanle Irelandma titili la anu adawu. Adiema Hughes hanle kɛzi ɛnee ɔyɛ se kɛ bɛbaha edwɛkɛ ne bɛahile Katelekma mɔɔ bɛwɔ Irish Republic la anwo edwɛkɛ. Ɛsɔfo ne mɔ maa basabasayɛlɛma kɔ mediema ne mɔ anwo zo na bɛtu bɛ bɛfi bɛ azua nu. Pryce hanle kɛ: “Yɛkpondɛ agyalɛma mɔɔ bɛlɛ ahale la yɛava yɛayɛ nolobɔlɛ titili bie yɛahyɛ buluku ekyi ne wɔ maanle ne anu amuala.” * Ɛkɛ ne ala yɛhanle kɛ, “Yɛbayɛ ye zɔ!” Ɛhye ati a yɛhanle edwɛkɛ ɛhye yɛbɔle ɔ bo la.

Me nee me gɔnwo mɔ adekpakyelɛma de moto mɔɔ debie wɔ ye foa ko la azo

Ɛnee adekpakyelɛma ta sokoɛ adiema raalɛ Ma Rutland mɔɔ ɔde Dublin na yeva nɔhalɛlilɛ yezonle mekɛ tendenle la sua nu. Mɔɔ yɛgyinlanle ɛkɛ ne na yɛdɔnenle yɛ nwo ninyɛne bie mɔ yɛwiele la, yɛdayɛ menli nna ne vole Bob moto ne mɔɔ debie wɔ ye foa ko la azo yɛhɔkpondɛle kale. Yɛnyianle kale bie mɔɔ fɛta noko ɔnle fofolɛ kpalɛ la, na kɛmɔ yɛ nuhua biala ɛnze ye ka la ati, yɛzele ahenle mɔɔ yɛdɔle yɛvile ye ɛkɛ la kɛ ɔha ɔmaa yɛhɔ sua nu. Zɔhane nɔe ne ɛnee Arthur de ɛkpa ne azo ɔlɛsukoa kɛzi bɛkakyihakyi kale gear la wɔ ye adwenle nu. Aleɛ hyenle na ɔlɛbɔ mɔdenle kɛ ɔfa kale ne yɛavinde la, edwɛkpatɛlɛvolɛ Mildred Willett (mɔɔ nzinlii gyale John Barr) la rale ɛkɛ. Yemɔ, ɛnee ɔze kale ka! Mɔɔ ɔvale ɔvindele na ɔhilele ye ekyi la, yɛzile nu kɛ yɛkɔ!

Yɛ kale nee sua mɔɔ taye wɔ ɔ bo mɔɔ kale twe ye la

Ɛnee eza yɛhyia dabelɛ nwo. Bɛbɔle yɛ kɔkɔ kɛ yɛmmatɛnla sua mɔɔ taye wɔ ɔ bo mɔɔ kale twe ye la anu ɔluakɛ dwazotiama bahola ado senle nu, ɔti yɛkpondɛle sua dedee noko yɛanyia bie. Nɔsolɛ zɔhane, yɛdayɛ menli nna ne lale kale ne anu. Aleɛ hyenle la, mɔɔ yɛnyianle la a le sua mɔɔ taye wɔ ɔ bo mɔɔ kale twe ye na ɛkpa nwiɔ gyi nu la. Yemɔ rayɛle yɛ sua. Yɛ gɔnwo mɔ angyegye yɛ kɛ yɛvale yɛ sua ne yɛziele bɛ ɛya nu la. Yɛyɛle azɛlɛsinli mɔɔ bayɛ mayɛlɛ 10 mɔɔ kɔ 15 anzɛɛ (km 16-24) la anu gyima. Saa yɛtu yɛ bo a, yɛsia yɛkɔkpɔla menli mɔɔ de ɛleka mɔɔ yɛvale sua ne yɛziele la.

Yɛkpɔlale azua mɔɔ wɔ nyiakɛ aduduleɛ wɔ maanle ne anu mɔɔ yɛanvɛ fee a, yɛhyɛle mbuluku ngyikyi mɔɔ bo 20,000 la na yɛvale anyelielɛma aluma yɛmaanle Britain Bɛtɛle. Ɔyɛ anyelielɛ kɛ, ɛnɛ Alasevolɛ dɔɔnwo wɔ ɛkɛ la!

YƐZIALE YƐHƆLE ENGLAND YƐƐ SCOTLAND

Nzinlii, bɛ nee yɛ hɔle London nyiakɛ. Dapɛne ekyi pɛle nu la Britain bɛtɛle vɛlɛle Arthur zele ye kɛ aleɛ kye a ɔbɔ maangyebakyi gyima ne abo! Bɛtetele yɛ dapɛne ko bɛwiele la yɛhɔle yɛ maangyebakyi ne anu wɔ Scotland. Arthur annyia mekɛ mɔɔ ɔbava yeazukoa ye ɛdendɛlɛ ne mɔ a, noko kɛmɔ ɛnee ɔlɛ ɛhulolɛ kɛ ɔbali ngyegyelɛ nwo gyima wɔ Gyihova ɛzonlenlɛ nu la ati, ɔmaanle me anwosesebɛ kpole. Yɛ nye liele maangyebakyi gyima ne anwo kpalɛ. Yɛvale ɛvolɛ dɔɔnwo yɛyɛle azɛlɛsinli mɔɔ bɛnda bɛnyɛ nu gyima la anu gyima, noko kɛkala yɛnyia nwolɛ adenle kɛ yɛ nee yɛ mediema mrenyia nee mraalɛ dɔɔnwo badu.

Mɔɔ bɛzele Arthur kɛ ɔhɔ Geleade Sukulu ne bie siane bulu wɔ 1962 la, ɛnee ɔwɔ kɛ yɛsi kpɔkɛ mɔɔ anwo hyia. Ɔnva nwo kɛ ɛnee ɔbaha me ngomekye la, yɛzile kpɔkɛ kɛ ɔwɔ kɛ Arthur die nwolɛ adenle ɛhye to nu. Kɛ mɔɔ ɛnee ɔbaha me ngomekye la ati, bɛmaanle menziale mengɔle Hemsworth kɛ adekpakyelɛ titili. Ye ɛvolɛ ko anzi mɔɔ Arthur rale la, bɛmaanle yɛyɛle maangyebakyi gyima wɔ Scotland, England Sɔlɔ nee Ireland Sɔlɔ.

YƐNYIANLE GYIMALILƐ FOFOLƐ WƆ IRELAND

Bɛmaanle Arthur rayɛle Bɛtɛle neavolɛ wɔ Irish Republic wɔ 1964. Yɛ nye liele neavolɛ adenduvo gyima ne anwo kpalɛ, ɔti mɔɔ bɛhakyile yɛ gyima ne la ɔgyegyele me. Saa medwenle nwo a, ɔmaa me nye die kɛ menyianle nwolɛ adenle menzonlenle wɔ Bɛtɛle la. Menwu ye kɛ saa ɛdie gyimalilɛ mɔɔ ɛ nye ɛnlie nwo kɛ ɛbayɛ la ɛto nu a Gyihova yila wɔ dahuu. Menyɛle ɔfese gyima, menzieziele mbuluku, aleɛdonlɛ nee ninyɛne ɛziezielɛ. Ɔyɛ a, bɛmaa yɛyɛ maangyeba gyima na ɛhye maa yɛnwu mediema mɔɔ wɔ maanle ne anu amuala la kpalɛ. Ɛhye nee yɛ Baebolo sukoavoma mɔɔ bɛrayɛle yɛ sunsum nu mediema mrenyia nee mraalɛ la maanle yɛbikyele yɛ sunsum nu abusua ne mɔɔ wɔ Ireland la kpalɛ. Nyilalɛ boni ɛne!

BƐNYIANLE ANYUHƆLƐ WƆ IRELAND

Bɛyɛle maanle maanle avinli nyianu mɔɔ limoa wɔ Ireland la wɔ Dublin wɔ 1965. * Yɛyiale dwazotia dɔɔnwo, noko nyianu ne hɔle zo. Menli 3,948 rale na bɛzɔnenle nuhua 65. Ireland Bɛtɛle ne hɛlɛle ngɛlata lale bɛdabɛ mɔɔ bɛliele nyianuma 3,500 mɔɔ bɛvi maanle ngakyile zo la ase. Suamenlema ne hanvole nyianuma ne wɔ bɛ subane kpalɛ ne anwo. Nɔhalɛ nu ɔmaanle anyuhɔlɛ rale Ireland.

Arthur ɛlɛyɛ Nathan Knorr mɔɔ ɛra 1965 nyianu ne bie la akoaba

Arthur ɛlɛye Me Buluku Mɔɔ Ɔka Baebolo Nu Edwɛkɛ wɔ Gaelic aneɛ nu wɔ 1983

Wɔ 1966 bɛvale Ireland sɔlɔ nee nyiakɛ bɛbokale Dublin Bɛtɛle ne anwo​—ɛhye le ngakyile fi maanyɛlɛ nee ɛzonlenlɛ nu mgbakyemgbakyenu mɔɔ ɛlɛkɔ zo wɔ bɔra ne azo la anwo. Yɛ nye liele kɛ ɛnee Katelekma dɔɔnwo ɛlɛba nɔhalɛ ne anu na bɛ nee mediema mɔɔ ɛnee bɛle Protestantma ɛlɛbɔ nu azonle la.

YƐ GYIMALILƐ NE HAKYILE BƆKƆƆ

Mekɛ mɔɔ bɛhanle Britain nee Ireland Bɛtɛle bɛbɔle nu wɔ 2011 na bɛ nee yɛ hɔle London Bɛtɛle la yɛ ɛbɛlabɔlɛ hakyile bɔkɔɔ. Mɔɔ membɔle ɔ bo kɛ medwenle Arthur anwodolɛ ne anwo la yɛɛ yɛdele amaneɛbɔlɛ ɛhye a. Ɔnyianle adwenle nu ewule bie mɔɔ ɔmmaa bɛngola tia la. Wɔ May 20, 2015, me kulovolɛ ne mɔɔ ɛnee yenyia ɛvolɛ 66 la wule.

Ɛvolɛ ekyii mɔɔ ɛpɛ nu la, me ɛbolɛ dele, menlile nyane yɛɛ me rɛle bɔle. Arthur de aze la, ɛnee ɔboa me dahuu. Me nwo dɔ ye kpole! Noko, saa ɛkɔ tɛnlabelɛ zɛhae anu a, ɔmaa ɛbikye Gyihova kpalɛ. Eza ɔle arɛlekyekyelɛ kɛ menwunle kɛ ɛnee bɛkulo Arthur edwɛkɛ kpalɛ. Agɔnwolɛma mɔɔ bɛvi Ireland, Britain nee United States bɔbɔ la hɛlɛle me ngɛlata. Ngɛlata ɛhye mɔ nee anwosesebɛmaanlɛ mɔɔ menyia mevi Arthur adiema Dennis nee ɔ ye Mavis yɛɛ ye nwozoa mraalɛ, Ruth nee Judy ɛkɛ la ɛboa me kpole kpalɛ.

Ngɛlɛlera mɔɔ yemaa me anwosesebɛ kpalɛ la a le Ayezaya 30:18. Ɔka kɛ: “[Gyihova] ɛlɛkendɛ bɛ aze bɛ anwunvɔne. Yemɔti yeboɔboa ɔ nwo kɛ ɔnwu bɛ anwunvɔne. Nyilalɛ ɛha bɛdabɛ mɔɔ bɛfa bɛ rɛle bɛwula ye nu la.” Menwu kɛ ɔle arɛlekyekyelɛ kɛ Gyihova ɛzi abotane ɛlɛtoto ninyɛne boɛ na yeamaa yɛ gyima mɔɔ yɛ anyelielɛ wɔ ye ewiade fofolɛ ne anu la.

Saa menea mɔɔ yɛyɛ ye wɔ yɛ ɛbɛlabɔlɛ nu a, mekola menwu kɛzi Gyihova hilele yɛ adenle na ɔyilale gyima ne azo wɔ Ireland la! Ɔyɛ me fɛ kpole kɛ menyianle sunsum nu anyuhɔlɛ ɛhye anu kyɛfoa la. Nɔhalɛ nu, Gyihova ɛhulolɛdeɛyɛlɛ maa bɛnyia nyilalɛ dahuu.

^ ɛden. 12 Nea 1988 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, m. 101-102.

^ ɛden. 22 Nea 1988 Yearbook ne, m. 109-112.