Yachaysapa runakunam ninku hebreo rimaypi Diospa sutin tawa letrakunawan (יהוה) yaqa 7.000 kutita rikurisqanmanta. Ichaqa achka runakunam ninku griego rimaypi Diospa palabranpiqa Diospa sutin mana rikurisqanta. Chaymi Musuq testamento nisqanku kunan bibliakunapiqa yaqa llapanpi Jehova niq sutiqa mana kanchu. Griego rimaypi qillqakunaqa hebreo rimaypi qillqakunapa ima nisqantam achka hawaqpi willakun, chaymi tawa letrakunawan Diospa sutinpas rikurin, biblia ruwaqkunam ichaqa yaqa llapanku chay tawa letrakunapi Diospa sutin kachkaptinpas señor nispa churarunku.

Musuq allpa pachapi kawsaqkunapaq biblia niqpim ichaqa kachkan, griego rimaypi Diospa palabranpim Jehova sutiqa 237 kutikama kachkan. ¿Imaynanpitaq Diospa sutinta churayqa allin? 1) Kunan tarisqanku qillqakuna qipakunamanña ruwasqanku kasqanraykum, chay qillqakunaqa yaqa llapanmi 200 wata qipamanña ruwasqanku karqa. 2) Chaymantapas chay watakunaqa chay qillqakunata copiaqkuna tawa letrakunapi Diospa sutinta Kýrios nispaña churasqankuraykum, chayqa griego rimaypim señor nichkan. Hinaspapas señor nispa ruwasqanku qillqakunamantaña copiaqkuna qillqasqankuraykum.

Musuq allpa pachapi kawsaqkunapaq biblia ruwaqkunaqa manapunim iskayrayanikuchu tawa letrakunapi Diospa sutinqa griego rimaypi Diospa palabranpi kasqanmantaqa. ¿Imakunaraykutaq chaynata nichwan? Chaymantayá yachaykusun:

• Jesuspa hinaspa apostolninkunapa tiemponpi hebreo rimaypi ruwasqa qillqakunapiqa llapanpim tawa letrakunawan Diospa sutinqa rikurirqa. Chayna kasqantam sutillata qawachirqa Qumrán nisqanku sitiopi Diospa palabranmanta wakin qillqakuna tarisqanku, chay qillqakunaqa apostolkunapa tiemponpi kaqraqmi karqa.

• Jesuspa hinaspa apostolninkunapa tiemponpi hebreo rimaymanta griego rimayman ruwasqanku qillqakunapiqa karqam tawa letrakunawan Diospa sutinqa. Achka watam yachaysapa runakuna nirqaku Septuaginta nisqanku qillqapiqa Diospa sutin mana rikurisqanmanta, chay qillqaqa karqa hebreo rimaymanta griego rimayman ruwasqankum. Ichaqa yaqa 1950 kaq watapim tarirurqaku Jesuspa tiemponpiraq kaq Septuaginta nisqanku qillqapa wakin partenkunata. Chay qillqapiqa Diospa sutinmi hebreo rimaypi sutilla rikurisqa. Chaywanmi yachanchik Jesuspa tiemponpi griego rimaypi kaq qillqakunapiqa Diospa sutin rikurisqanta.  Ichaqa chaymanta 300 wata pasaytam Septuaginta qillqamanta copiasqanku Códice vaticano utaq Códice sinaítico sutiyuq qillqakunapiqa Diospa sutinqa manaña rikurirqañachu, manam kanchu ñawpaq qillqakunapi kachkaptinpas. Chayraykuchá chay tiempopi qillqasqanku Musuq testamentopipas mana kanchu, chaynatam sutichaqku griego rimaypi qillqasqanku Diospa palabranta.

  Jesusmi taytanta mañakuspan nirqa: “Kay pachapi runakunamanta akllaspayki quwasqayki runakunamanmi sutikita yachachirqani”, nispa. Chaymantapas nirqam: “Yachachisaqtaqmi”, nispa.

• Griego rimaypi Diospa palabranqa achka kutipim willakun Jesusqa Diospa sutinta rimasqanmanta chaynataq chay sutimanta willakusqanmantapas. Jesusmi taytanta mañakuspan nirqa: “Kay pachapi runakunamanta akllaspayki quwasqayki runakunamanmi sutikita yachachirqani”, nispa. Chaymantapas nirqam: “Ñuqaqa sutikitam yachachirqani, yachachisaqtaqmi”, nispa (Juan 17:6, 11, 12, 26).

• Griego rimaypi Diospa palabranqa hebreo rimaypi Diospa palabran hinam atiyninwan ruwasqa, chaymi griego rimaypi qillqakunapipas Diospa sutinqa rikurinan. Jesuspa qatiqnin Santiagom Jerusalenpi kaq punta apaqkunata nirqa: “Simeonmi lliwta willakurun imaynam huklaw nacionniyuq runakunata Diosqa chayllaraq chaskiykusqanmanta, chaynapi kikin Dios chay nacionkunamanta sutin apaq llaqtata rikurichinanpaq”, nispa (Hechos 15:14). Apostolkunapa tiemponpi Diospa sutinta mana yachaptinkuqa chaynataq mana rimaptinkuqa hukchu Santiagoqa chaynata ninman karqa.

• Griego rimaypi Diospa palabranpiqa wakin partepim “Jah” nispa Diospa sutin rikurin. Apocalipsis 19:1, 3, 4, 6 Diospa sutinqa aleluya niq palabrapi rikurin. Aleluya niq rimayqa hebreo rimaypim “Jah alabasqa kachun” ninan. Jah niq palabraqa pisi letrakunallapi Jehova ninanmi. Chaymantapas griego rimaypiqa achka sutikunam Diospa sutinwan tupachisqa kachkan. Chaymi wakin qillqakunapa nisqanman hinaqa Jesuspa sutinqa “salvaqninchikqa Jehova Diosmi” ninan.

• Judiokunapa ñawpaq tiempopi qillqasqanku librokunapim willakun Jesuspa qatiqnin judiokunaqa Diospa sutinta qillqankupi churasqankuta. Tosefta nisqanku qillqapim willakun judiokunaqa samana punchawpi Jesuspa qatiqninkunapa qillqasqanku kaqkunata kañaptinku ima ruwanankumanta, chay Tosefta nisqanku qillqaqa karqa 300 kaq watapi rimaspallaraq yuyasqanku  kamachikuykunata qillqasqankum. Chaypim nin: “Gilionim nisqanku qillqa [chayqa yaqachusmi karqa Jesuspa vidanmanta willakuq qillqakuna] hinaspa Diosta qipanchaqkunapa ruwasqanku qillqa [paykunaqa yaqachusmi karqa Jesuspa qatiqnin judiokuna] kañakuptinqa maymi kasqanpi rupananpaq saqiychik, chay qillqakunapi Diospa sutinpas rupachunyá”, nispa. Chay Tosefta nisqanku qillqapiqa Yose el Galileo sutiyuq runapas willakurqam Jesuspa qatiqninkunapa qillqasqanku kaqkuna huk punchawkunapi kañakuptinqa ima ruwanankumanta, payqa karqa yaqa 100 watamanta kaqmi. Paymi nirqa: “Chay qillqakunapi Diospa sutin rikuriptinqa kaptaspa geniza niqman churaychik  hinaspa wakintañataq kañaychik [genizaqa karqa manaña servichikusqanku qillqakunata wischunanku sitiom]”, nispa.

• Bibliamanta allinta yachaq wakin runakunam ninku griego rimaypi Diospa palabranpiqa sutin rikurinanta. ¿Imaynanpi? Achka hawaqpi hebreo rimaypi Diospa palabranmanta rimasqanraykum. Bibliamanta rimaq huk qillqam nin: “Puntata qillqasqanku Musuq testamentopiqa sutillam tawa letrakunawan Diospa sutin Yahweh rikurisqanqa achka hawaqpi Ñawpaq testamentomanta rimasqanrayku”, nispa (The Anchor Bible Dictionary). Bibliamanta yachaq George Howard sutiyuq runapas nirqam: “Griego rimaypi Septuaginta nisqanku qillqaqa Jesuspa  qatiqninkunapa servichikunanku qillqam karqa, chay qillqapa copiankunata ruwaqkunapas tawa letrakunapim Diospa sutintaqa churaqku, chayraykum Ñawpaq testamentopa nisqanta Musuq testamento qillqaqkunaqa tawa letrakunapi Diospa sutinta hinalla churaqku”, nispa.

• Griego rimaypi Diospa palabranta huk rimaykunaman ruwaq riqsisqa runakunapas Diospa sutintaqa churarqakum. Chaykunamantayá yachaykusun, yaqa llapankum Musuq allpa pachapi kawsaqkunapaq biblia qispisqanmantapas ñawpaqtaraq ruwarqaku. Aleman rimaypim ruwarqa Dominikus von Brentano (Die heilige Schrift des neuen Testaments, 1791), frances rimaypim ruwarqa Andre Chouraqui (Bible de Chouraqui, 1985), ingles rimaypim ruwarqa Benjamin Wilson (The Emphatic Diaglott, 1864), portugues rimaypim ruwarqa Manuel Fernandes de Santanna (O Evangelho Segundo S. Mattheus, 1909), castellano rimaypiñataqmi ruwarqa Pablo Besson (El Nuevo Testamento, 1919). Payqa Lucas 2:15 versiculopim hinaspa Judas 14 versiculopim Jehova nispa churarqa, paypa ruwasqan bibliapiqa uray patanpim 100 kuti masninta willakuchkan maykunapi Diospa sutin ichapas rikurisqanta. Chaymantapas qipakunaman qispichisqanku griego rimaypi Diospa palabranpim yaqa suqta bibliapi YHWH, Yahvé hinaspa Yahweh niq sutikuna rikurin. Wakinmi rikurin Hermenegildo Zanuso sutiyuq runapa ruwasqan  Evangelio: mensaje de felicidad (1969) hinaspa Los Hechos, las Cartas y el Apocalipsis (1973) niq bibliakunapi. Chaymantapas rikurinmi Instituto Cultural Álef y Tau niqpa ruwachisqan Biblia Peshitta en Español (2006) niq bibliapas.

• 100 masnin rimaykunapi ruwasqa griego rimaypi Diospa palabranpiqa kachkanmi Diospa sutinqa. Achka rimaykunapim Africapi, Americapi, Asiapi, Europapi hinaspa islas del Pacificopi Diospa sutintaqa bibliankupi churanku (qaway  2318, 2319 paginakunata). Chay rimaykunaman griego rimaypi Diospa palabranta ruwaqkunaqa Diospa sutintam churarqaku. ¿Imaynanpi? Kay qillqapi yachamusqanchikman hina paykunapaqpas allin kasqanraykum. Wakin bibliakunaqa kay qipa watakunallañam qispichisqa karqa. 1999 watapim rotumano rimaypi biblia qispichisqa karqa, chay bibliapim 48 versiculokunapi 51 kutikama ­Jihova nichkan. 1989 watapiñataqmi Indonesia nacionpi batako toba rimaypi biblia qispichisqa karqa, chay bibliapiñataqmi 110 kutikama Jahowa nichkan.

Chaynaqa, manapunim iskayrayachwanchu griego rimaypi Diospa palabranpiqa Jehova niq sutinta churanamantaqa. Chayna ruwasqamá kachkan Musuq allpa pachapi kawsaqkunapaq bibliaqa. Chay biblia ruwaqkunaqa anchatam Diospa sutintaqa respetanku, anchatataqmi manchakunku Diospa sutinta hinaspa huk yachachikuykunatapas bibliamanta hurquruytaqa (Apocalipsis 22:18, 19).