Go na content

Go na table of contents

Den Masoreetsma ben skrifi Bijbel abra finifini

TORI FU A KAFTI | BIJBEL​—FA A DU KON TAKI A DE TE NOW ETE?

Sma ben wani kenki a boskopu fu Bijbel

Sma ben wani kenki a boskopu fu Bijbel

SAN BEN KAN PASA: Bijbel de te now ete aladi a ben skrifi na tapu sani di ben kan pori gowe èn aladi gensman ben tapu sma fu abi en. Ma son sma di ben e skrifi Bijbel abra noso di vertaal Bijbel ben wani kenki a boskopu fu Bijbel. Son leisi den ben wani meki Bijbel horibaka gi den eigi denki, na presi taki den horibaka gi den leri fu Bijbel. Meki wi luku wan tu eksempre:

  • A presi pe sma musu anbegi Gado: Na ini a pisi ten fu den yari 300-100 Fosi Krestes, den skrifiman fu a Samaria Pentateuch ben skrifi ete wan pisi na Eksodes 20:17. Na a kaba fu a tekst den ben skrifi, „na tapu Aargaareezem. Èn drape un musu bow wan altari.” Den Samariasma ben du disi fu di den ben wani meki Bijbel horibaka gi a bow fu wan tempel na tapu „Aargaareezem” noso Gerisim-bergi.

  • A leri di e taki dati Gado na dri sma na ini wán: Pikinmoro 300 yari baka di Bijbel kaba skrifi, wan sma di ben e bribi na ini a leri disi poti ete wan pisi na 1 Yohanes 5:7. Na a kaba fu a tekst a skrifi den wortu, „na ini hemel, a Papa, a Wortu, nanga a Santa Yeye: èn den dri disi na wán”. Na ini den fosi Bijbel a sani disi no ben skrifi. A Bijbel sabiman Bruce Metzger taki dati ’na ini a pisi ten fu den yari 500-600 Baka Krestes sma poti den wortu disi moro nanga moro na ini den Owruten Latijntongo Bijbel èn na ini a [Latijn] Vulgaat Bijbel.’

  • A nen fu Gado: Fu di den Dyu ben bribi taki den no ben mag gebroiki a nen fu Gado, meki furu sma di vertaal Bijbel bosroiti fu puru Gado nen na ini Bijbel. Na presi fu Gado nen den poti den wortu „Gado” nanga „Masra”. Ma den Bijbel skrifiman no gebroiki den wortu disi gi a Mekiman wawan, ma sosrefi gi libisma, gi sani di sma e anbegi èn gi Didibri srefi.​—Yohanes 10:34, 35; 1 Korentesma 8:5, 6; 2 Korentesma 4:4. *

FA A DU KON TAKI BIJBEL DE TE NOW ETE: Aladi son sma di skrifi Bijbel abra no ben broko den ede tumusi nanga san den ben e skrifi èn aladi sonwan fu den ben kenki son sani fu espresi, toku furu trawan ben vertaal Bijbel bun èn den ben e skrifi ala sani abra finifini. Den Masoreetsma ben meki kopi fu den Hebrew Buku fu Bijbel na ini a pisi ten fu den yari 500-900 Baka Krestes. Na ini a ten disi wi sabi den kopi disi leki den dokumenti fu den Masoreetsma. Te den Masoreetsma ben e skrifi den sani abra, den ben gwenti teri den wortu nanga den letter, so taki nowan fowtu ben kon na ini Bijbel. Efu den ben kon na wan tekst pe den ben denki taki wan fowtu meki, den ben e skrifi dati na seisei fu a papira. Den Masoreetsma ben weigri fu kenki sani na ini Bijbel. Professor Moshe Goshen-Gottstein skrifi: „Den ben si en leki wan bun bigi ogri fu kenki wan sani fu espresi.”

Fu di so furu owruten kopi fu Bijbel de na ini a ten disi, meki Bijbel sabiman kan si moro makriki pe fowtu meki. Fu eksempre, hondrohondro yari langa den kerki fesiman ben e leri sma taki den Latijn Bijbel fu den ben abi soifri san skrifi na ini a fosi Bijbel. Ma na 1 Yohanes 5:7 den ben poti den wortu di wi ben taki fu den na ini na artikel disi. A fowtu disi ben de srefi na ini na Ingrisitongo King James Version, wan Bijbel di furu sma e gebroiki. Ma di sma feni tra owruten kopi fu Bijbel, dan san den kon si? Bruce Metzger skrifi: „A pisi disi [sobun, a pisi di den poti na 1 Yohanes 5:7] no skrifi na ini nowan fu den owruten Bijbel (di skrifi na ini Siriatongo, Koptistongo, Armeniatongo, Etiopiatongo, Arabiatongo, Slafiatongo), boiti a wan na ini Latijntongo.” Fu dati ede, di den meki wan nyunwan fu a King James Version èn fu tra Bijbel, den puru a pisi disi na ini den Bijbel dati.

Chester Beatty P46, wan pisi fu wan papirus-bukulolo fu Bijbel di skrifi na a pisi ten fu a yari 200 Baka Krestes

A de so taki den owruten kopi fu Bijbel e sori taki a boskopu fu Bijbel tan a srefi? Na ini 1947 sma feni wan tu bukulolo krosibei fu a Dede Se. Sabiman ben luku efu den Hebrew dokumenti fu den Masoreetsma ben kruderi nanga den bukulolo disi di skrifi sowan 1000 yari fosi a ten fu den Masoreetsma. Wan memre fu a grupu sma di e ondrosuku den bukulolo disi kon si taki awinsi yu ben o teki wán fu den bukulolo, yu ben o si nofo buweisi taki den sani di skrifi na ini Bijbel tan a srefi moro leki dusun yari kaba. Disi de so fu di den Dyu di ben skrifi Bijbel abra ben sorgu taki den no kenki nowan sani na ini Bijbel èn taki den ben skrifi ala sani abra finifini.

Na ini a Chester Beatty Bibliotheek na ini a foto Dublin na Ierland, yu abi papirus-bukulolo fu pikinmoro ibriwan fu den Kresten Griki Buku fu Bijbel. Yu abi kopi srefi di skrifi sowan 100 yari baka di Bijbel kaba skrifi. Wan wortubuku e taki: „Boiti taki den papirus-bukulolo e tyari bun furu finifini tori kon na krin, den e buweisi tu taki a boskopu fu Bijbel no kenki na ini ala den yari di pasa.”​—The Anchor Bible Dictionary.

„Wi kan taki nanga ala frutrow taki nowan tra buku fu owruten skrifi abra so soifri”

A BAKAPISI: Na presi fu kenki a boskopu fu Bijbel, den owruten kopi fu Bijbel yepi sma fu frustan a boskopu fu Bijbel moro bun. Sir Frederic Kenyon taki fu den Kresten Griki Buku fu Bijbel: „Fu nowan tra owruten buku sma feni so furu kopi di meki sensi ten. Nowan krin-ati sabiman ben o man taki dati a boskopu no soifri.” A sabiman William Henry Green taki fu den Hebrew Buku fu Bijbel: „Wi kan taki nanga ala frutrow taki nowan tra buku fu owruten skrifi abra so soifri.”

^ paragraaf 6 Efu yu wani sabi moro, dan luku a pikin buku Studeri Gado Wortu moro fini, Pisi 1 nanga 2. A buku disi de tu tapu www.mr1310.com/srn.