Skip to content

Skip to table of contents

ISTÓRIA HUSI TEMPU ULUK

Ignaz Semmelweis

Ignaz Semmelweis

ITA barak la hatene sé mak Ignaz Semmelweis, maibé buat neʼebé nia halo lori benefísiu boot ba ita-nia moris ohin loron. Nia moris iha sidade Buda (ohin loron bolu Budapeste), rai-Ungria, no hetan diploma médiku nian iha Universidade Viena iha tinan 1844. Tuirmai, iha tinan 1846, nia sai asistente ba profesór ida iha klínika maternidade iha Ospitál Jerál Viena. Maibé problema mak, husi inan sira neʼebé tuur ahi iha ospitál neʼe, porsentu 13 mak mate tanba moras ida neʼebé sira bolu nuʼudar “isin-manas tuur-ahi nian”.

Maski doutór barak fó sai ideia oioin kona-ba tansá mak moras neʼe mosu, maibé sira ida mós la hatene ho loloos. Maski sira hotu hakaʼas an atu salva pasiente sira, maibé neʼe saugati deʼit. Semmelweis mós haree katak inan barak mak kona moras neʼe no sai aat ba beibeik toʼo ikusmai mate. Tan neʼe, nia deside atu buka-hatene moras neʼe nia hun no oinsá atu prevene.

Tuir loloos, iha ospitál neʼebé Semmelweis serbisu bá, iha klínika maternidade rua. Klínika primeiru, estudante sira husi universidade médiku mak simu treinu, no iha klínika segundu, parteira sira mak tau matan. Maibé inan sira neʼebé mate barak liu mak iha klínika primeiru. Tanbasá mak hanesan neʼe? Semmelweis buka-hatene kona-ba neʼe hodi halo komparasaun entre klínika rua neʼe, maibé nia la konsege rezolve.

Bainhira foin tama tinan 1847, Semmelweis hetan ideia foun ida. Ninia belun doutór ida naran Jakob Kolletschka hetan kanek bainhira nia halo autópsia, no ikusmai nia mós mate tanba venenu ruma kona ninia raan. Bainhira Semmelweis lee rezultadu husi autópsia ba Kolletschka nia mate-isin, nia rekoñese katak Kolletschka nia problema haree hanesan deʼit ho inan sira neʼebé mak mate depois tuur ahi. Tan neʼe, Semmelweis komesa hanoin, karik “venenu” husi mate-isin mak kona fali inan sira neʼebé isin-rua, no neʼe mak halo sira moras. Tanba doutór no estudante médiku sira toman halo autópsia, no depois mak tama fali iha klínika maternidade nian, hodi nuneʼe sira la ho neon lori moras ba inan sira neʼebé mai konsulta ka tuur ahi! Inan sira iha klínika segundu ladún kona moras neʼe tanba estudante sira neʼebé aprende atu sai parteira nunka halo autópsia.

Semmelweis haruka ema hotu neʼebé serbisu iha klínika rua neʼe atu fase liman ho didiʼak, inklui mós hodi uza sabaun antiséptiku, no depois mak bele halo tratamentu ba inan sira. Rezultadu mak iha fulan-Abríl porsentu 18,27 husi inan sira mak mate, maibé neʼe tun makaʼas toʼo porsentu 0,19 iha fulan-Dezembru!

Maski Semmelweis hetan susesu, maibé laʼós doutór sira hotu mak sente kontente. Semmelweis nia xefe mós la gosta nia tanba sira-nia ideia kontra malu. Xefe neʼe mós la gosta Semmelweis nia jeitu neʼebé laran-manas liu kona-ba ninia teoria neʼe. Ikusmai, Semmelweis lakon ninia serbisu no fila fali ba rai-Ungria. Depois, iha sidade Pest, nia sai xefe ba departamentu maternidade nian iha Ospitál St. Rochus. Iha ospitál neʼe mós nia halaʼo ninia métodu atu hamenus inan sira neʼebé mate ho moras depois tuur ahi, neʼe tun toʼo menus liu fali porsentu 1.

Iha tinan 1861, Semmelweis fó sai livru kona-ba “isin-manas tuur-ahi nian” neʼebé esplika moras neʼe nia hun no oinsá mak atu prevene. (Livru The Cause, Concept, and Prophylaxis of Childbed Fever) Maibé tinan barak liutiha depois nia mate mak doutór sira foin komesa hafolin ninia teoria neʼe, no durante tinan hirak-neʼe nia laran, inan barak mate tanba kona moras neʼe.

Semmelweis haruka ema hotu neʼebé serbisu iha klínika atu halo tuir ninia métodu kona-ba ijiene.—Dezeñu husi Robert Thom

Ikusmai, doutór sira komesa rekoñese Semmelweis nuʼudar “aman” ba teoria modernu kona-ba ijiene, ka isin-moos. Nia ajuda doutór sira seluk atu hatene katak mikróbiu sira mós bele halo ema moras. Nia hola parte importante iha istória médiku nian kona-ba mikróbiu, no nia halo kontribuisaun boot tebetebes ba siénsia no tratamentu médiku nian. Maibé buat neʼebé halo ita hakfodak mak tinan 3.000 antes neʼe, Moisés nia Ukun-Fuan neʼebé ikusmai sai parte iha Bíblia, fó sai lei kona-ba ema neʼebé kona ona ema seluk nia mate-isin.

“Haʼu-nia teoria mak atu halakon pasiente sira-nia taʼuk ba ospitál maternidade nian, no atu salva feen sira ba sira-nia la’en no inan ba sira-nia oan.”​—Ignaz Semmelweis