‘Uhinga ke Falala Ai ki he Tohi Tapú
4. Tonu Fakasaienisi
Kuo fai ‘e he saienisí ‘a e ngaahi fakalakalaka lahi ‘i onopooni. Ko hono olá, kuo fetongi ‘a e ngaahi fakamahalo motu‘á ‘e he ngaahi me‘a fo‘ou. Ko e me‘a ne tali ki mu‘a ko e mo‘oní ‘oku vakai nai ki ai he taimí ni ko e talatupu‘a. Ko e ngaahi tohi ako saienisí ‘oku fa‘a fiema‘u ke fakalelei‘i.
KO E Tohi Tapú ‘oku ‘ikai ko ha tohi ako saienisi ia. Ka ‘i he fekau‘aki mo e ngaahi me‘a fakasaienisí, ‘oku taau ke fakatokanga‘i ‘a e Tohi Tapú ‘o ‘ikai ‘i he me‘a pē ‘okú ne lea‘akí kae toe pehē foki ki he me‘a ‘oku ‘ikai te ne lea‘akí.
‘Atā mei ha fakakaukau ta‘efakasaienisi.
Na‘e talilahia ‘a e ngaahi tui fehālaaki lahi ‘i he kuonga mu‘á. Ko e ngaahi fakakaukau fekau‘aki mo e fo‘i māmaní na‘e lele ia mei he fakakaukau na‘e lafalafá ki he fakakaukau na‘e pukepuke ia ‘e ha me‘a mo‘oni. Ki mu‘a fuoloa ke ‘ilo ‘a e saienisí fekau‘aki mo e mafola pea mo e ta‘ofi ‘o e mahakí, na‘e ngāue‘aki ‘e he kau toketaá ha ngaahi founga na‘e ‘ikai ola lelei pe a‘u ‘o fakatupu mate. Ka ‘oku ‘ikai ‘aupito ke poupou‘i tu‘o taha ‘e he Tohi Tapú, ‘i hono ngaahi vahe laka hake he 1,100 ha fa‘ahinga fakakaukau ta‘efakasaienisi pe tō‘onga fakatupu maumau.
Fakamatala tonu fakasaienisi.
‘I he ta‘u ‘e 3,500 he kuohilí, na‘e fakahaa‘i ai ‘e he Tohi Tapú ko e fo‘i māmaní ‘oku tautau “ki he atā noabe.” (Siope 26:7, PM) ‘I he senituli hono valu K.M., na‘e lave mahino ai ‘a ‘Aisea ki he fuopotopoto pe “takatakai o mamani.” (Aisea 40:22, PM) Ko ha fo‘i māmani fuopotopoto kuo fokotu‘u ‘i he ‘atā noá ‘o ‘ikai hano poupou hāmai pe matelie—‘ikai ‘oku feongoongoi ‘a e fakamatala ko iá mo e saienisi ‘i onopōní?
‘I hono hiki ‘i he 1500 K.M. nai, ko e Lao ‘a Mōsesé (‘a ia ‘oku ma‘u ‘i he ‘uluaki tohi ‘e nima ‘o e Tohi Tapú) na‘e fakakau ai ‘a e ngaahi lao totonu fekau‘aki mo e fakamavahe‘i ‘o e mahakí, tō‘ongafai ki he sino ‘o e kau maté mo e tu‘u-mama‘ó.—Livitiko 13:1-5; Nomipa 19:1-13; Teutalonome 23:13, 14.
Tupu mei hono ngāue‘aki ‘i ha tu‘unga ‘a e ngaahi fu‘u me‘a faka‘ata fetu‘u mālohí, kuo faka‘osi‘aki ai ‘e he kau saienisí ko e ‘univēsí na‘e ‘i ai hono “kamata‘anga” fakafokifā. ‘Oku ‘ikai sai‘ia ‘a e kau saienisi kotoa pē ‘i he me‘a ‘oku fakahu‘unga ki ai ‘a e fakamatala ko ení. Na‘e pehē ‘e ha palōfesa ‘e taha: “Ko ha ‘univeesi na‘e kamata‘i ‘oku hā ngali fiema‘u ai ha tupu‘anga ‘o e me‘a kotoa pē; he ko hai ia ‘e lava ke faka‘uta atu ki ha me‘a ‘oku hoko ‘o ‘ikai hano tupu‘anga?” Kae kehe, ki mu‘a fuoloa ke ‘ilo‘i ‘a e me‘a faka‘ata fetu‘ú, ko e ‘uluaki veesi tonu ‘o e Tohi Tapú na‘e fakahaa‘i mahino ai: “I he kamata‘anga na‘e fakatupu ‘e he ‘Otua ‘a e ngaahi langi mo mamani.”—Senesi 1:1.
Ki mu‘a ‘aupito ‘i hono ‘iloá, na‘e fakahaa‘i totonu ‘e he Tohi Tapú ko e fo‘i māmaní ‘oku fuopotopoto pea ‘oku tautau “ki he atā noabe”
Neongo ko ha tohi motu‘a ia pea ‘okú ne lave ki he ngaahi kaveinga lahi, ‘oku ‘ikai ‘i he Tohi Tapú ha ngaahi hala fakasaienisi. ‘Ikai ‘oku tuha mo ha tohi pehē ke tau vakai ki ai? *
^ pal. 9 Ki ha fakatātā lahi ange ‘o e tonu fakasaienisi ‘a e Tohi Tapú, sio ki he peesi 18-21 ‘o e polosiua A Book for All People, ‘oku pulusi ‘e he Kau Fakamo‘oni ‘a Sihová.