1, 2. (a) Omanu va kala oku talisiwa ndati ohali? (b) Ocitangi cipi Eliya a liyaka laco Komunda Karimele?

 ELIYA wa kala oku vanja ndomo owiñi wa lamanẽla kepati Liomunda Karimele. Ndaño ca kaile omẽle, wa limbuka okuti omanu va kala oku tala ohali yalua. Momo vokuenda kuanyamo atatu lolosãi epandu, ombela ka ya lokele.

² Pokati kowiñi waco, pa kala eci ci soka 450 kovaprofeto va Baale, vana va suvukile Eliya uprofeto wa Yehova, haivo va kuatele epela. Ndaño Nasoma Isevele wa pondele ale afendeli valua va Yehova, Eliya lopo wa tamalãla lefendelo lia Baale. Wa ci linga hẽ vokuenda kuotembo yiñami? Ovaprofeto vaco va simĩle okuti Eliya ka ka tẽla oku tamalãla lavo, momo wa kala lika liaye. (1 Olos. 18:3, 19, 20) Soma Ahava wa endelevo kocitumãlo caco lekãlu liaye. Eye wa suvukile calua Eliya.

3, 4. (a) Momo lie pamue Eliya a kuatela usumba osimbu a kala oku lavoka eteke linene? (b) Apulilo api tu ka konomuisa?

³ Eliya una wa kala ulika, citava okuti wa pita eteke limue lĩvi, okuti oloneke vikuavo ci sule. Osimbu eye a kala a vanja, kua laikele oku pita ocilunga cimue pokati keci ciwa leci cĩvi okuti ka ca la muiwa. Eye wa liyeva ndati osimbu kua kala oku ca? Eye wa yeva usumba, momo “wa kala omunu ukuavituwa ndetu.” (Tanga Tiago 5:17.) Tu popia ndoco, momo Eliya wa kala lika liaye, kuenda wa ñualiwile lomanu va tinduka kefendelo liocili ndeci soma kuenda ovitunda via Baale.—1 Olos. 18:22.

⁴ Nye ca kokela ocitangi caco ku va Isareli? Kuenda ulandu waco u ku longisa nye? Konomuisa ndomo Eliya a lekisa ekolelo, kuenda eci tu lilongisila kulandu waye koloneke vilo.

5, 6. (a) Ocitangi cipi va Isareli va liyaka laco? (b) Soma Ahava wa wengula ndati onyeño ya Yehova?

⁵ Eliya wa mola ndomo ocina ca velapo vofeka kumue lomanu, va kala oku sepuiwa. Ivaluka okuti, va Isareli va pita otembo yalua luyaki wa kala pokati kefendelo liocili, lia Yehova Suku, lefendelo liesanda okuti, lioviteka lia lingaiwa la va kualofeka vana va lisunguile la va Isareli. Kuenje, koloneke via Eliya uyaki waco wa livokiyile calua.

⁶ Soma Ahava wa wenguile calua onyeño ya Yehova. Eye wa kuelele Isevele, omõla a soma yo ko Sidono. Isevele wa likapelele oku sandula efendelo lia Baale vo Isareli, kuenda wa lipañelele oku malako efendelo lia Yehova. Ahava layevo wa yapuisiwa lonjanga. Eye wa tungila Baale utala, kuenje wa fetika oku fendela osuku yaco ya vakualofeka.—1 Olos. 16:30-33.

7. (a) Momo lie efendelo lia Baale lia vihĩlile calua? (b) Catiamẽla kotembo ocitenya co koloneke via Eliya ca laikele oku tumãla, momo lie Embimbiliya ka li lipatãlela? (Kongelamo  okakasia.)

⁷ Momo lie efendelo lia Baale lia vihĩlile calua? Efendelo liaco lia yapuisa va Isareli koku fendela Suku yocili. Lia kala efendelo liumbondo kuenda liungangala. Vefendelo liaco mua kongelele oku lingila upuepue vonembele, lavĩho akuavo ukahonga kuenda oku lumba omãla. Yehova wa tumĩle uprofeto Eliya oku sapuila Ahava ocitenya ca laikele oku pita vofeka okuti, nda ca imũha lika londaka yaye. (1Olos. 17:1) Eci pa pita anyamo alua, Eliya wa lisanga la Ahava kuenda wo tuma oku ongoluila owiñi kumue lovaprofeto va Baale Komunda Karimele. *

8. Koloneke vilo, ulandu wefendelo lia Baale u lomboloka nye kokuetu?

⁸ Ulandu owu u tu lilongisa nye? Citava okuti omanu vamue va pembula ulandu waco, omo ka va lete olonembele ndaño utala wa Baale. Pole, ulandu waco ka u kasi ndolusapo lumue luaño luo kosimbu. (Va Roma 15:4) Onduko “Baale” yi lomboloka okuti: ‘Muẽle, ale cime.’ Yehova wa sapuila omanu vaye oco vo tende ‘ndacime cavo,’ ale ndaveyavo. (Isa. 54:5) Ku tava hẽ okuti omanu va enda oku fendela olosuku vikuavo okuti Suku Tõlo ci sule? Koloneke vilo, omanu va tenda olombongo, ekemãlo, ayele, ukahonga, ndolosuku viavo okuti Yehova ci sule. (Mateo 6:24; tanga Va Roma 6:16.) Ovina vialua via kongelele kefendelo lia Baale via lisetahãla lefendelo lio koloneke vilo. Oku sokolola uyaki wa pita pokati kefendelo lia Yehova leli lia Baale, ku tu kuatisa oku nõla lutate u tu yongola oku vumba.

9. (a) Omunda Karimele ya kala ndati ocitumãlo ca sunguluka coku situlula efendelo lia Baale? (Tala etosi pombuelo yemẽla.) (b) Nye Eliya a sapuila omanu?

⁹ Poku kala kilu Liomunda Karimele, omunu o mola ciwa eposo liofeka tunde kolui Kisione, kombuelo Yokalunga Kanene (Okalunga ko Mediteraneo) toke konano yolomunda via Levanone. * Pole eteke liaco, otembo ka ya kaile ciwa. Yehova wa ecele komãla va Avirahama ofeka yaco yiwa haiyo yima okulia. Ofeka yaco ya kukutile lutanya kuenda ya nyõlehele omo liesino liomanu va Suku! Osimbu owiñi wa liongoluila pamosi, Eliya wa amela kokuavo loku va pulisa hati: “Toke eteke lipi, vu tatayala ño-o pokati kolonjila vivali? Nda Yehova eye Suku, u kuami. Nda Baale, u kuami.”—1 Olos. 18:21.

10. Omanu vo koloneke via Eliya, va ‘tatayala ño-o ndati pokati kolonjila vivali,’ kuenda ocina cipi ca velapo va ivaleleko?

¹⁰ Olondaka via Eliya viokuti “vu tatayala ño-o pokati kolonjila vivali,” vi lomboloka nye? Vi lomboloka okuti, omanu vaco ka va limbukile okuti va sukilile oku nõla oku fendela Yehova, ale oku fendela Baale. Ovo va simĩle okuti ndaño va enda oku fendela Baale, lopo catavele oku pinga ekuatiso ku Yehova Suku. Va simĩlvevo okuti Baale o pondola oku sumũlũisa ovaima kuenda oviunda viavo, osimbu “Yehova ukualohoka” a va teyuila kovoyaki avo. (1 Sam. 17:45) Va ivaleleko ocina cimue ci kuete esilivilo okuti, toke koloneke vilo omanu valua ka va ci limbukile. Yehova ka tengi efendelo liaye lomunu umue. Eye Suku yesepa. Kuenda ka sanjukila oku tenga efendelo liaye lefendelo liolosuku vikuavo!—Tanga Etundilo 20:5.

11. Olondaka Eliya a popela Komunda Karimele vi tu kuatisa ndati oku kũlĩhĩsa ovina tua pitisa kovaso kuenda efendelo lietu?

¹¹ Va Isareli va kala oku “tatayala” ndomunu o seteka oku endela volonjila vivali. Koloneke vilo, omanu va siatavo oku ci linga poku pitisa kovaso olonjongole viavo okuti, Suku ci sule. Oku kapako elungulo lia Eliya lioku yuvula oku tatayala, ci tu kuatisa oku kũlĩhĩsa nda tua velisapo olonjongole vietu, ale tua pitisa kovaso efendelo lietu.

12, 13. (a) Oseteko yipi Eliya a pinga? (b) Tu lekisa ndati okuti tu kuete ekolelo ndeli lia Eliya?

¹² Eliya noke wa pinga oku linga oseteko yimue. Oseteko yaco ya lelukile calua. Ovitunda via Baale, via kapa ocilumba kutala, loku likutilila oco osuku yavo yi nene ondalu kilu liocilumba. Eliya wa sukililevo oku ci linga. Kuenje, Eliya wa popia hati: “Suku una o tambulula londalu, eye muẽle Suku.” Eliya wa kũlĩhĩle Suku yocili. Omo liekolelo a kuata, wa ecelela okuti ovitunda via Baale ovio vi livanga oku eca ocilumba. Eye wa ecavo kovanyãli vaye epuluvi lioku nõla ongombe yoku lumba kuenda oku likutilila tete ku Baale *.—1 Olos. 18:24, 25.

¹³ Ka tu kasi kotembo yovikomo. Pole, Yehova ka pongolokele. Omo liaco, tu sukila oku u kolela ndeci Eliya a linga. Eci omanu va pembula olonumbi Viembimbiliya, ka tu kuata ohele lavo pole, tu va ecelela okuti vangula tete ovisimĩlo viavo. Tu ecelela okuti Suku eye o tetulula ocitangi caco ndeci Eliya a linga. Kuenda ka tu kuama ovisimĩlo vietu muẽle, pole tu kolela okuti Ondaka ya Suku ya sonehiwila oku tu “pindisa.”—2 Tim. 3:16.

14. Koloneke vilo, ulandu wefendelo lia Baale u lomboloka nye kokuetu?

¹⁴ Ovaprofeto va Baale, ovo va fetika tete oku pongiya ocilumba loku likutilila kosuku yavo. Ovo va kaloloka olonjanja vialua vati: “A Baale tu yevelele!” Kuenda va amamako oku kaloloka otembo yalua. Embimbiliya li popia hati: “Ka kua yevalele ondaka yimue, lomue wa kumbulula.” Eci ekumbi lia pitĩla vongunji, Eliya wa fetika oku va yola epembe loku va sapuila hati, pamue Baale o kasi kusenge, ale wa pekela okuti umue o sukila oku u pasula. Eliya wa vetiya olohembi viaco hati, “vilikiyi lolukandi.” Omo Eliya wa mola okuti efendelo lia Baale ka lia kuatele esilivilo hailio lia vĩha, wa yonguile okuti omanu va Suku va limbuka uhembi waco.—1 Olos. 18:26, 27.

15. Ulandu wovitunda via Baale, u lekisa ndati okuti oku nõla oku vumba cime umue okuti Yehova hayeko uveke?

¹⁵ Noke ovitunda via Baale via fetika oku tema calua kuenje, via “vilikiya lolukandi, via litãtãla lolomoko lovonga ndocituwa cavo, toke va papuka osonde.” Elinga liaco, ka lia kuatele esilivilo. Momo “ka kua yevalele ondaka yimue, lomue wa tambulula, pamue oku va yeva.” (1 Olos. 18:28, 29) Baale ka tambuluile. Satana eye wa luvikiya osuku yaco oco yi tindule omanu ku Yehova. Eci ci lekisa okuti oku vumba cime wiñi ci koka esumuo kuenda osõi.—Tanga Osamo 25:3; 115:4-8.

16. (a) Eliya poku semulũla utala wa Yehova Komunda Karimele, nye a yonguile okuti oco omanu va ivaluka? (b) Eliya wa lekisa ndati okuti wa kolelele Suku?

¹⁶ Kekumbi eliya wa tiuka oco a ece ocilumba. Eye wa ­semulũla utala wa Yehova una wa nyõliwile lovanyãli vefendelo liocili. Wa nyañula 12 kovawe oco a ivaluise apata ekũi lavali a va Isareli okuti, va sukilile oku lava Ocihandeleko ca eciwile kapata aco. Eye wa yukisa utala lovava a tunda Vokalunga ko Mediteraneo. Wa yukisa oluvila lua kala konele yutala. Noke wa eca epuluvi kovitunda via Baale, momo wa kolelele Yehova, Suku yaye.—1 Olos. 18:30-35.

17. Ohutili ya Eliya ya situlula ndati ovina a pitisile kovaso, kuenda tu pondola oku setukula ndati ongangu yaye poku linga olohutililo?

¹⁷ Noke yoku pongiya ovina viosi, Eliya wa linga ohutililo. Ohutililo yaco ya lelukile kuenda ya lekisa ovina Eliya a pitisile kovaso. Catete, wa yonguile oku lekisa okuti, Yehova eye ‘Suku ya va Isareli,’ Baale hayeko. Cavali, wa lekisa komanu okuti wa kala ufendeli wa Yehova, kuenda ulamba wosi weciwa lika ku Suku. Oku sulako, wa lekisa ocisola a kuatela omanu kuenda wa va vetiya oco “ovitima viavo” vi tiuke ku Yehova. (1 Olos. 18:36, 37) Ndaño omanu va liyaka lovitangi omo liekambo liekolelo, Eliya wa amamako oku va sola. Tua siata hẽ oku lekisavo ocisola komanu vana va sukila ekuatiso poku va kongela volohutililo vietu?

18, 19. (a) Yehova wa tambulula ndati ohutililo ya Eliya? (b) Eliya wa tuma omanu oku linga nye, kuenda momo lie ovaprofeto va Baale ka va sesamẽlele ongecelo?

¹⁸ Osimbu handi Eliya ka lingile ohutililo, owiñi wa simĩle okuti Yehova o ka sumuisavo afendeli vaye ndeci Baale a linga. Pole noke yohutililo, vosi ka va kaile vali latatahãi. Ulandu waco u popia hati: “Ondalu ya Yehova ya loka, yu ya lia ocilumba coku pia elisi lolohũi lovawe lonata, ovava ovoluvila ya a nyuamo lakata!” (1 Olos. 18:38) Lia kala etambululo limue li komõhisa! Omanu va tambuluiya hẽ ndati?

¹⁹ Omanu va kaluka vati: “Yehova eye Suku! Yehova eye Suku!” (1 Olos. 18:39) Ndaño omanu va limbukile ocili, haimo lumue ka va lekisile ekolelo. Momo oku popia okuti Yehova eye Suku yocili omo liondalu va mola ya tunda kilu, ka ci lomboloka oku kuata ekolelo. Eliya wa va vetiya oku lekisa ekolelo lonjila yimue yiñi. Eye wa va pinga oku linga eci va lingaile ale vanyamo alua okuti, oku pokola Kocihandeleko ca Yehova. ­Ocihandeleko ca Suku ca lekisile okuti, ovaprofeto vesanda la vakuaviteka, va sesamẽlele oku pondiwa. (Esin. 13:5-9) Ovitunda via Baale via kala ovanyãli va Yehova Suku, momo via enda oku lingila usuanji ocipango caye. Oco hẽ va sesamẽlele ongecelo? Ca sungulukile hẽ oku ecela omanu vana ka va kuatelele ocikembe omãla, poku va eca ndocilumba ku Baale? (Tanga Olosapo 21:13; Yer. 19:5) Omanu vaco ka va sesamẽlele ongecelo! Kuenje, Eliya wa tuma oku va ponda.—1 Olos. 18:40.

20. Momo lie koloneke vilo omanu ka va kuetele esunga lioku pembula elinga lia Eliya lioku ponda ovitunda via Baale?

²⁰ Vakuakukonomuisa Embimbiliya koloneke vilo, va pisa ulandu wa pita Komunda Karimele. Omanu vamue va kuete ohele yokuti, atavo a kuama ongangu yaco, loku lisandela esunga lioku linga ungangala. Ocili okuti koloneke vilo, omanu valua va siata oku linga unganga omo lioku vetiyiwa latavo. Puãi, Eliya ka kuatele ekolelo liocikukũi. Eye, poku eca onumbi yoku va ponda, wa linga ocipango ca Yehova coku tumbika esunga. Akristão vocili va kũlĩha okuti, ka va sukila oku ponda olondingaĩvi ndeci Eliya a linga. Ovo va kuãi elungulo Yesu Kristu a eca kolondonge eci a sapuila Petulu hati: “Someha osipata yove vocilalo cayo, momo vosi va kuata osipata va nyõleha losipata.” (Mat. 26:52) Kovaso yoloneke, Yehova o ka tumbika esunga vonduko Yomõlaye.

21. Ongangu ya Eliya yi kuatisa ndati Akristão vocili vo koloneke vilo?

²¹ Akristão vocili va sukila oku ambata omuenyo umue u lekisa okuti va kuete ekolelo. (Yoa. 3:16) Onjila yimue yoku ci linga, oku kuama ongangu yomanu vakuekolelo nda Eliya. Eye wa fendela lika Yehova kuenda wa vetiyavo omanu oku ci linga. Lutõi walua, wa pisa uhembi wetavo Satana a enda oku yetiya lao omanu oco va tinduke ku Yehova. Eye ka kolelele kongusu yaye muẽle pole, wa kolelele Yehova oco a tetulule ovitangi. Eliya wa teyuila efendelo liocili. Omo liaco, tu kuami ongangu yaye yekolelo!