ANO ang talalupangdon sa mga hinimuan ni Joseph Priestley? Ang iya mga nadiskobrehan kag sinulatan nag-impluwensia sa pagtamod sang mga tawo sa gobierno, sa Dios, kag bisan sa hangin nga aton ginahaklo.

Sa iya mga sinulatan, parte man sa siensia ukon relihion, mas ginapaboran ni Priestley ang mga kamatuoran sangsa mga teoriya kag tradisyon. Tan-awon naton kon paano.

Kalingawan lang anay ang pagtamod ni Joseph Priest­ley sa siensia. Pero sang makilala niya ang Amerikano nga sientipiko nga si Benjamin Frank­lin sang 1765, ginsugdan niya ang pag-eksperimento sa elektrisidad. Sang masunod nga tuig, ang iya kaupod nga mga sientipiko nagdayaw sa iya mga nadiskobrehan, amo nga ginpili nila sia nga mangin miembro sang Royal Society of London.

Dayon, nangin interesado si Priestley sa chemistry. Wala madugay nadiskobrehan niya ang pila ka sahi sang hangin, lakip ang am­mo­nia kag nitrous oxide (laughing gas). Ginsimpon man niya ang tubig sa carbon dioxide, amo nga naimbento ang carbonated water.

Sang 1774, samtang nagaeksperimento si Priest­ley sa nabagatnan nga England, ginpain niya ang pinasahi nga hangin nga makapasiga sing mas masanag sa kandila. Sang ulihi, nagbutang sia sang duha ka ­ounce (60 ml) sina nga hangin sa garapon nga may ilaga. Mas malawig sing duha ka pilo ang kabuhi sang ilaga kon ikumparar sa kabuhi sini sa normal nga hangin! Ginhaklo mismo ni Priest­ley ina nga gas kag nagsiling sia nga “daw naghapos ang iya pagginhawa pagkatapos sini.”

Nadiskobrehan ni Joseph Priest­ley ang ox­y­gen. * Pero, gintawag niya ini nga de­phlo­gis­tica­ted air, kay abi niya ordinaryo lang ini nga hangin nga kulang sing phlo­gis­ton, ang ginakunokuno nga kemikal nga makatapna sa sunog. Sayop ang konklusion ni Priest­ley, pero madamo gihapon ang nagasiling nga ang iya nadiskobrehan amo ang “pinakaimportante niya nga hinimuan.”

Pareho sang pagpati ni Priest­ley nga ang ginahaumhaum nga mga teoriya nagalipon sang kamatuoran sa siensia, nagapati man sia nga ang mga tradisyon kag doktrina nagalipon sang kamatuoran sa relihion. Pero makatilingala nga sa iya pagpangita sang ihibalo sang Biblia, ginpatihan niya ang pila ka ideya nga nagasumpakil sa ginatudlo sang Biblia. Halimbawa, may tion nga wala sia nagpati nga ang Biblia milagruso nga gin­giyahan sang Dios. Ginsikway man niya ang panudlo sang Biblia nga nagluntad na si Jesus antes sia mangin tawo.

Pero, ginbuyagyag ni Priest­ley ang butig nga mga panudlo nga ginapatihan sang dalagku nga relihion sadto asta subong. Ginsulat niya nga ang kamatuoran nga gintudlo ni Jesus kag sang iya mga sumulunod ginpatiko—lakip ang butig nga panudlo sang Trinidad, pagkadimamalatyon sang kalag, kag pagsimba sa mga imahen, nga ang matuod, ginapakamalaut sang Biblia.

Ang ideya ni Priestley parte sa relihion kag ang iya pagsuporta sa mga rebolusyon sang Amerika kag Pransia nagpaakig sa iya mga kasimanwa. Sang 1791, gin­guba sang guban ang iya balay kag laboratoryo, amo nga nalagyo sia sa Estados Unidos. Bisan pa nga gindumdom si Joseph Priest­ley tungod sa iya mga nadiskobrehan sa siensia, nagapati sia nga ang pagtuon parte sa Dios kag sa Iya katuyuan amo ang “pinakadungganon kag pinakaimportante.“