ٴسىز بىلگەنسىز بە؟
ەجەلدە ەۆرەيلەر ايلار مەن جىلداردى قالاي ەسەپتەگەن؟
ۋادە ەتىلگەن جەردەگى ەۆرەيلەر ٷشىن كادىمگى جىل باسى جەر جىرتىپ، ەگىن ەگەتىن مەزگىلدەن باستالعان. بۇل ۋاقىت قازىرگى قىركۇيەك پەن قازان ايلارىنا كەلىپ تۇسەدى.
سول زاماندا ادامدار ٴبىر ايدىڭ ۇزاقتىعىن اي پلانەتاسىنىڭ اينالىمىنا قاراپ انىقتاعان، ياعني 12 ايدىڭ ٵر ايى 29 نە 30 كۇنگە سوزىلعان. ال ٴبىر جىلدىڭ ۇزاقتىعىن كۇنگە قاراپ انىقتاعان، ياعني مەزگىلدەردىڭ قايتالانىپ كەلۋىنە قاراپ بىلگەن. ٴبىراق اي پلانەتاسىنىڭ اينالىمىمەن انىقتالعان ٴبىر جىل كۇنمەن انىقتالعان ٴبىر جىلدان قىسقاراق بولىپ شىعاتىن. سوندىقتان اي جىلى مەن كۇن جىلىن سايكەستەندىرۋ ٷشىن، ولار ٵرتۇرلى تاسىلدەردى قولدانعان. بۇل ٷشىن ولار (جاڭا جىل باستالماس بۇرىن بولسا كەرەك) قوسىمشا كۇندەر قوسقان نە بىرنەشە جىلدا قوسىمشا اي قوسىپ وتىرعان. بۇنداي كۇنتىزبە ەگىن ەگۋ جانە وراق مەزگىلدەرىمەن ۇيلەسكەن.
ٴبىراق مۇسانىڭ كەزىندە قۇداي ٶزىنىڭ حالقىنا قاسيەتتى جىلدى كوكتەمدە ابيب، ياعني نيسان، ايىنان باستاۋدى ايتقان (مۇس. 2-ج. 12:2؛ 13:4). نيسان ايىندا يسرايلدىكتەر مەيرام تويلاپ، سول مەيرامدا ارپانىڭ العاشقى ٶنىمىن ەحوباعا ۇسىناتىن (مۇس. 2-ج. 23:15، 16).
يسا ٴماسىحتىڭ زامانىنداعى ەۆرەيلەر تۋرالى كىتابىندا ەميل شيۋرەر دەگەن عالىم بىلاي دەيدى: «جىلعا قوسىمشا ايدى قاشان قوسۋ كەرەكتىگىن انىقتاۋ قيىن بولماعان. قۇتقارىلۋ مەيرامى 14 نيساندا اي تولعاندا تويلاناتىن. بۇل مەيرام مىندەتتى تۇردە كوكتەمدە كۇن مەن ٴتۇن تەڭەسكەننەن كەيىن ٴتۇسۋ كەرەك. ەگەر جىلدىڭ اياعىنا تامان جۇرت قۇتقارىلۋ مەيرامىنىڭ كۇن مەن ٴتۇن تەڭەسكەنگە دەيىن تۇسەتىنىن بايقاسا، سول جىلعا، ياعني نيسان ايىنىڭ الدىنا 13 ٸنشى ايدى قوسقان» («The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ»، ب.ز.ب. 175—ب.ز. 135-جىلدار).
ەحوبا كۋاگەرلەرى وسى ٵدىستى قولدانىپ، يەمىزدىڭ كەشكى اسى قاي كۇنگە تۇسەتىنىن انىقتايدى. بۇل داتا كوكتەم مەزگىلىنە تۇسەدى جانە ەۆرەي كۇنتىزبەسى بويىنشا 14 نيسانعا سايكەس كەلەدى. كەيىن بۇل داتا جايلى دۇنيەجۇزى بويىنشا بارلىق قاۋىمدار الدىن الا حاباردار بولادى *.
الايدا ەۆرەيلەر ٴبىر ايدىڭ ٴبىتىپ، جاڭا ايدىڭ باستالعانىن قالاي بىلگەن؟ بۇگىندە ٴبىز ونى باسپا جۇزىندەگى نەمەسە قۇرىلعىمىزداعى كالەنداردان-اق كورە سالامىز. ال كيەلى كىتاپ جازىلعان زاماندا ولاي وڭاي بولماعان.
توپان سۋ بولعان زاماندا ٵربىر ايدا 30 كۇننەن بولعان (مۇس. 1-ج. 7:11، 24؛ 8:3، 4). ٴبىراق كەيىننەن ەۆرەيلەردىڭ كۇنتىزبەسىندە باسقاشا بولدى. ولار ٷشىن اي اسپاندا جاڭا تۋعان ايدىڭ كورىنگەنىنەن باستالاتىن. وسىلاي ەسەپتەگەندە، ٴبىر اي 29 نە 30 كۇنگە سوزىلاتىن.
بىردە جوناتان مەن ٴداۋىت جاڭا اي باستالاتىنىن ٴبىلىپ: «ەرتەڭ جاڭا تۋعان اي مەيرامى»،— دەگەن (سام. 1-ج. 20:5، 18). دەمەك، ب.ز.ب. IX عاسىردا ەۆرەيلەر ايلاردى الدىن الا ەسەپتەپ ٴبىلىپ وتىرعان. سوندا ولار جاڭا ايدىڭ قاشان باستالاتىنىن قايدان بىلگەن؟ ەۆرەيلەردىڭ اۋىزدان اۋىزعا بەرىلگەن زاڭدارى مەن ادەت-عۇرىپتارى جيناقتالعان ميشنا ەڭبەگىندە بۇعان قاتىستى كەيبىر مالىمەتتەر بار. ولار بابىل تۇتقىندىعىنان شىققاننان كەيىن، ەر كىسىلەردەن تۇراتىن جوعارعى كەڭەستى قۇرعان. بۇل كەڭەس جەتى اي بويى، ٵر ايدىڭ 30 ىنشى كۇنى، باس قوسىپ وتىرعان. سول كەزدە ولار جاڭا ايدىڭ قاشان باستالاتىنىن بەلگىلەگەن. قالاي دەيسىز عوي؟
بۇل ٷشىن يەرۋساليم قالاسىنىڭ اينالاسىنداعى قىرلارعا كۇزەتشىلەر قويىلعان. ولار تۇنگى اسپاندا جاس ايدىڭ جۇقا وراعى پايدا بولا سالىسىمەن، جوعارعى كەڭەستى ەسكەرتىپ وتىرعان. جوعارعى كەڭەستىڭ بۇعان انىق كوزى جەتكەندە، حالىققا جاڭا ايدىڭ باستالعانىن جاريالاعان. ال ەگەر سول ٴتۇنى تۇماننىڭ نە بۇلتتاردىڭ كەسىرىنەن جاڭا تۋعان اي كورىنبەي قالسا شە؟ مۇندايدا جوعارعى كەڭەس الدىڭعى ايدىڭ 30 كۇنمەن ٴبىتىپ، جاڭا ايدىڭ باستالعانىن جاريالاعان.
ميشنا جيناعىندا ايتىلعانداي، جوعارعى كەڭەستىڭ شەشىمىن جاريالاۋ ٷشىن، كۇزەتشىلەر يەرۋساليمگە جاقىن جەردەگى ٴزايتۇن تاۋىنىڭ توبەسىندە وت جاققان. بۇل جايلى بۇكىل يسرايل حاباردار بولۋ ٷشىن، باسقا دا بيىك جەرلەردە وت جاعىلعان. ال ۋاقىت وتە كەلە مۇنداي جاڭالىقتى حابارشىلار تاراتقان. وسىلاي يەرۋساليم مەن بۇكىل يسرايلدەگى ەۆرەيلەر جاڭا ايدىڭ باستالعانىن ٴبىلىپ وتىرعان. وسىنىڭ ارقاسىندا بۇكىل حالىق جىل سايىنعى مەيرامداردى ٶز ۋاقىتىمەن تويلاعان.
وسى جەردە بەرىلگەن كەستەدەن ەجەلگى ەۆرەيلەردىڭ ايلارى، مەيرامدارى، جىل مەزگىلدەرى جايلى بىلە الاسىز.
^ ورىس تىلىندە 1992-جىلعى «كۇزەت مۇناراسىنىڭ» 2-سانىنان «قۇتقارىلۋعا جەتكىزەتىن ەرەكشە اس» ماقالاسىنىڭ 25، 26-ابزاستارىن (حانزۇشا) قاراڭىز.
