MADIA ufukamine, mupungule ulangulukila pa binenwa. Waivwana diwi dya mfulo dya wandi mwana udila paekonda na lufu pa kupwa kwa bitatyi bya masusu. Diulu dyāfityile fututu ayo papo ikidi midi. Ntanda yātenkana bya mwiko. (Mateo 27:45, 51) Madia padi wālangile amba i Yehova aye mwine wasaka bantu bayuke amba lufu lwa Yesu Kidishitu i lumusanse bininge kupita muntu yense.

Pa kupwa kupona kwa dyuba, bufuku bwaila mu Ngolongota, nansha Kifuko kya Kabamba ka Mutwe, papo Madia wikonda na njia ya wandi mwana. (Yoano 19:17, 25) Bimweka bu Madia wāvulukile bintu bivule. Pamo i kuvuluka bintu byālongekele mu myaka 33 kunyuma. Aye ne Yosefa pobāendelele kukafikija wabo mwana mulēme ku tempelo mu Yelusalema, mununu umo wa dijina dya bu Shimioni wāpelwe bukomo bwa mushipiditu mwanda wa kunena bupolofeto. Wāfumukile bintu bikatampe bitala padi Yesu, kadi wābwejeje’ko amba difuku dimo Madia ukeivwana na aye wātapibwa kipete kilampe. (Luka 2:25-35) I pano, mu kino kitatyi kibi, mwāivwanija Madia buluji bwa bubine bwa bino binenwa.

Divule dine banenanga amba, kekudipo kintu kisansa mpata kutabuka na kufwilwa obe mwana. Lufu i wa lwana mubi mpata, kadi lufikilanga bantu bonso mu miswelo palapala. (Loma 5:12; 1 Kodinda 15:26) Le bibwanika kupanda ku kino kyaso? Potubandaula būmi bwa Madia tamba ku ngalwilo kwa mwingilo wa Yesu kutūla ne ku kitatyi kya lufu lwandi ne kwendelela kumeso, tusa kwifunda bintu bivule bitala lwitabijo lwa Madia lwāmukweshe apande ku kipete kya njia.

Tujokelei kunyuma mu myaka isatu ne kipindi: Madia wāmwene amba kushinta kwiyanga. Enka ne kakibundi katyetye ka Nazala, bantu bādi besambila pa mwanda wa Yoano Mubatyiji ne musapu wandi wa kwisāsa utenga mutyima. Madia wāmwene amba wandi mwana wakwanza wāmwene uno musapu bu kiyukeno kilombola amba kyādi kitatyi kya kwipanina mu mwingilo wandi. (Mateo 3:1, 13) Kutaluka kwa Yesu kwādi kubwanya kuvutakanya ñeni ya Madia ne ba mu njibo yandi. Mwanda waka?

Bimweka amba Yosefa mulumya Madia wādi kala ke mufwe. Shi byadi nabya, nanshi Madia kemusunsapo wandi mubajinji kufwilwa. * Mu kino kitatyi Yesu kāityilwepo enka bu “mwanā sendwe wa mbao” ino i ne bu “sendwe wa mbao.” Mobimwekala, Yesu wāpyene mwingilo wa shandi ne kwingila mwingilo wa kukwatakanya kisaka, mwine mubadilwa ne banababo basamba babutwilwe kupwa aye. (Mateo 13:55, 56; Mako 6:3) Nansha shi Yesu wafundije Yakoba—padi yewadi umulonda—kuvuija biselwa bikwabo, kujimija mwana-bute kekwādipo mwanda upēla mu kisaka. Madia byaādi na kiselwa kilēma; le kuno kushinta kwāmuletele malangatyima? Eyo padi, ketuyukile. Ino kipangujo kya kamweno i kino: Le wālongele namani pāikele Yesu wa Nazala bu Yesu Kidishitu, Mesiasa wālailwe tamba kala? Nsekununi imo ya mu Bible isokola kintu kampanda pa ino mānga.—Yoano 2:1-12.

 Yesu wāendele kudi Yoano mwanda wa kukabityijibwa, penepa wāikala ke Mushingwe Māni wa Leza, nansha bu Meshiasa. (Luka 3:21, 22) Kupwa wāshilula kutonga balondi bandi. Nansha mwingilo wandi byowādi wa kampeja-bukidi, wādi ulonga bukomo bwa kusangela pamo na kisaka ne balunda nandi. Aye ne inandi, bana ba bwanga ne banababo bakatenwe ku masobo a butundaile mu Kena, padi a kibundi kidi pa nsongo ya lūlu kyādi ku makilometele 13 na kibundi kya Nazala. Padi palongeka fetyi, Madia waiya na mwanda. Padi wāmwene bantu bamo ba mu kino kisaka kya ba mulume ne mukaji bādi besongola na moyo. Kebādipo na vinyu! Mungya bibidiji byabo, pa kutundaila beni, shi mu kisaka mubabulwe vinyu, byādi bileta bumvu, ino shi ibabulwe ku butundaile po pene. Madia wēbevwanine lusa, kupwa waenda kudi Yesu.

Wāsapwila wandi mwana amba: “Kebadipo na vinyu.” Le wādi usaka Yesu alonge bika? Tubwanya kufwatakanya, ino wādi uyukile amba wandi mwana i muntu mukatakata ubwanya kulonga bintu bitulumukwa. Padi wālangile amba kino’kyo kitatyi kyasaka kwibishilula. I na’ye wādi umunena amba: “A Mwanami, longa’po kintu!” Kilondololwa kyāmulondolwele Yesu kibwanya ku kutulumuja. Wāmulondololwe amba: “Lelo bitutala namani abe ne ami?” Binenwa bya Yesu kebilombolapo amba wābudilwe bulēme nansha bilañanga nabya bantu bamo. Ino aye wāmulemunwine na kitūkijetyima. Yeus wāvulwije inandi amba, kādipo na lupusa lwa kumulombola bya kulonga mu mwingilo wandi, aa; ino enka Shandi, Yehova kete.

Madia wāitabije kulemununwa na wandi mwana, mwanda wādi mwana-mukaji uteja kadi mwityepeje. Kupwa wājokele ku boba bādi bengila ku kufetyi, kāebanena amba: “Byonso byakemulombola, longai’byo.” Madia wāivwanije amba kākidipo na lupusa lwa kuludika wandi mwana, ino aye ne bakwabo bo bādi ba kulonda lupusa lwandi. Yesu nandi wālombwele amba, wāivwene milangwe ya inandi ne ya ba mulume ne mukaji bapya besongele. Wālongele kingelengele kyandi kibajinji, ke kyakwalamuna mema ke vinyu miyampe kadi. Le kwālongeka bika? “Bandi bana ba bwanga baikala na lwitabijo mwadi.” Madia nandi waikala na lwitabijo mudi Yesu. Kādipo ukimumona’nka bu wandi mwana ino bu Mfumwandi ne Mupandiji wandi.

Bambutwile dyalelo babwanya kuboila ñeni mivule ku lwitabijo lwa Madia. Nansha byokekudipo muntu kemulele mwana pamo na Yesu. Ino mwana yense, wa kubulwa kubwaninina, pa kutama, kwikalanga ne bitatyi bya makambakano. Bambutwile babwanya kwendelela kumona wabo mwana nsongwalume nansha nsongwakaji bu mwana mutyetye, ino uno mweno kemwendele’mopo. (1 Kodinda 13:11) Le bambutwile babwanya namani kukwasha bana bakitama? Muswelo umo’tu bidi i kulombola byabinebine amba bakulupile wabo mwana mwana-mulume nansha mwana-mukaji wakikōkeji ne amba ukendelela kwingidija bufundiji bwa mu Bible ne kweselwa na Yehova. Shi bambutwile balombole na kwityepeja amba bakulupile babo bana ne kunena binenwa bikankamika, bana bakatama biyampe. Yesu wākwatakenye bukwashi bwa Madia mu bula bwa myaka ya binkumenkume yālondele’po.

Maenvajile etusapwila bintu bityetye kete bitala padi Madia mubula bwa myaka isatu ne kipindi ya mwingilo wa Yesu. Lama mu ñeni amba, padi wādi wa kishala mu kine kitatyi’kya—inabana ulela bana bunka, padi wādi na bana bakidi banuke bādi bakidi kwinjibo. Nanshi i bivwanike shi Madia kābwenyepo kulonda Yesu paādi usapula mu ntanda yabo. (1 Temote 5:8) Ino, wāendelele kulangulukila pa bintu bya ku mushipiditu byaēfundile padi Mesiasa ne kutanwa ku kubukangakana kwa mu shinakoka ya mu kyabo kibundi mungya kibidiji kya kisaka kyabo.—Luka 2:19, 51; 4:16.

Mwene bimweka amba Madia nandi wādi ushikete mu kibumbo kya bantu bādi bateja Yesu kitatyi  kyaādi wisamba mu shinakoka ya mu Nazala? Bine ye uno wātengelwe pa kwivwana wandi mwana unena amba bupolofeto bwa Meshiasa bwālailwe tamba mu tutwa twa myaka bubafikidila padi Yesu! Na bubine kāsangelepo pa kumona bantu ba mu kyabo kibundi kya Nazala bapela kwitabija wandi mwana. Bātompele’nka ne kusaka ku mwipaya!—Luka 4: 17-30.

Kintu kikwabo kekyādipo kimusangaja i muswelo wādi umonwa Yesu na bana bandi bakwabo. Yoano 7:5 witulombola amba banababo na Yesu baná kebādipo na lwitabijo na lwa inabo. Tutanga amba: “Banababo kebadipo balombola lwitabijo mwadi.” Bible kanenepo kintu * pa banababo na Yesu bana-bakaji—bādi babidi. Na bubine, Madia wādi uyukile makambakano makatampe adi mukwikala mu njibo na bantu bakubulwa kwitabija. Wādi ufwaninwe kulonga bukomo bwa kulamata ku bubinebine bwa Leza koku nako ulonga bukomo bwa kunekenya mityima ya bantu ba mu kyandi kisaka kwa kubulwa kwibaningila nansha kulwa nabo.

Difuku dimo kibumbo kya babutule—padi mwādi ne banababo na Yesu—bāendele “kukamukwata” Yesu. Bādi kebanena amba: “Ñeni ibamujina.” (Mako 3:21, 31) Shako, Madia kādipo ulanga namino, ino wāendele na bandi bana, padi na kikulupiji kya amba basa kwifunda’ko bintu bibwanya kwibakwasha bakomeje lwitabijo lwabo. Le yemobyāikadile? Nansha byaālongele bingelengele bitulumukwa ne kufundija bubine bwa kutendelwa, bana ba Madia bakwabo kebāmwitabijepo. Wādi wiipangula, ñeni koku mimuvutakane, le i bika byaādi wakulonga pa kutenga mityima yabo?

Le udi mu kisaka mudi bantu ba kubulwa kwitabija? Lwitabijo lwa Madia lubwanya kukufundija bintu bivule. Madia kātyumukilwepo mutyima pa mwanda wa babutule bakubulwa kwitabija. Inoko, wēbalekele abo bene bamone amba lwitabijo lwandi lwāmuletele nsangaji ne ndoe ya mutyima. Ku mutamba mukwabo, wākwatakenye nyeke wandi mwana wa kikōkeji. Le Madia ye uno wādi umulangalanga Yesu? Le Madia wādi ulanga kyaba kimo amba Yesu wādi wa kujokela ku njibo mu kyabo kisaka? Shi i amo wānekenye ino milangwe. Wāmwene amba i dyese kukwatakanibwa ne kukankamikwa na Yesu. Mwene nobe ubwanya kukwasha bobe bana batūle Leza pa kifuko kibajinji mu būmi bwabo?

Le Madia wāeselwe pa mwanda wa lwitabijo lwandi mudi Yesu? Yehova kankalwangapo kwesela bilongwa bya lwitabijo, ye mwālongele ne kudi Madia. (Bahebelu 11:6) Tompa kulanguluka mwādi mwiivwanina Madia paādi uteja wandi mwana wisamba nansha kwivwana bakwabo bamwivwene musansa wabo mubajinji, bamulombola myanda ya busapudi bwa Yesu bwa ku lūlu.

Le byelekejo bya wandi mwana byāvulwije Madia mwātamine Yesu paādi mwanuke mu Nazala? Kitatyi kyādi kisambila Yesu pa mwana-mukaji wādi ukomba mu njibo yandi, kupwa watana kityele, wādi upela bukula bwa mikate, nansha kwakija kinanu, ne kwikitūla pangala, le Madia wāvulukile uno nkasampe waādi nandi paādi uvuija uno mwingilo difuku ne difuku? (Luka 11:33; 15:8, 9; 17:35) Yesu paānene amba lupungu lwandi i luyampe ne kiselwa kyandi i kipēla, le Madia wāvulukile kyolwa kimo kekipite tamba kala kitatyi kyaādi utala Yosefa ufundija Yesu nkasampe mwakupungila ne kusonga lupungu lukomo lwādi lubwanya kusela nyama senene? (Mateo 11:30) Na bubine Madia wāsangele kitatyi kyaādi ulangukila pa dyese dya mupele Yehova  mu būmi bwandi—ke dya kukwasha kutamija ne kufundija mwana ukekala Meshiasa kadi. Ye uno wāmwene nsangaji ya pa bula ya kuteja Yesu, mufundiji mukatakata kutabuka bantu bonso, uleta bimfwa biyukilwe na bantu bavule, ne kusela’mo bufundiji ne kulombola muswelo ubabwanya kuboila’ko ñeni!

Na bubine, Madia wādi nyeke mwityepeje. Wandi mwana kamupējepo bulēme bupitepite, kumuleka ekale ke muntu utōtwa. Mubula bwa mwingilo wandi, mwana-mukaji umo mu kibumbo wāelele lubila amba, inandya Yesu i wa katōkwe pa kumubutula. Yesu wāmulondola amba: “Aa, ino, ba katōkwe i boba bevwana mwanda wa Leza ne kwiulama.” (Luka 11:27, 28) Ne kadi bantu bamo mu kibumbo pobalombwele Yesu amba inandi ne banababo abaiya, aye wānene amba boba bamwitabije binebine bo bainandi ne banababo. Madia pa kyaba kya kufitwa, ino wāivwanije mwanda wātengele Yesu—bubutule bwa ku mushipiditu i butabuke bulēme bubutule bwa ku ngitu.—Mako 3:32-35.

I bikomo mwa kushintulwila masusu ādi alwa na Madia paāmwene wandi mwana wikonda na lufu ku mutyi wa masusu. Mutumibwa Yoano wēmwenine na meso kuno kwipaibwa, wātwejeje mwenda mafuku ino myanda mu byaālembele: Mu kino kitatyi kya makambakano, Madia wādi wimene “kubwipi na ku mutyi wa masusu wa Yesu.” I kitupu kintu nansha kimo kyādi kibwanya kukankaja uno lolo wa kikōkeji kadi wa buswe kwimana kubwipi na wandi mwana kufika ne ku mfulo. Yesu pa kumumona, nansha byādi wikonda na kwesa, byāmulombele bukomo bukatampe pa kwisamba. Wānene Yoano mutumibwa wāsenswe bininge asele inandi. Banababo na Yesu ba ku ngitu byobākidi bampikwa kwitabija, Yesu kālombwelepo muntu nansha umo mu abo alele Madia, ino wāshidile’ye mulondi wandi wa binebine. Yesu wālombwele’mba kidi na mvubu mpata muntu wa lwitabijo kulela ba mu njibo yandi, na kampata kuvuija bisakibwa byabo bya ku mushipiditu.—Yoano 19:25-27.

Yesu pa kufwa, Madia wāivwene njia yālailwe papo ke papite myaka amba, ukasabibwa na kipite kya njia. Shi tukomenwanga kwivwanija mwādi mubaile njia yandi, le nsangaji yaāivwene kupwa kwa mafuku asatu ke pepi! Bine Madia wāboile ñeni ku kingelengele kitampe mu bingelengele byonso—ke kusanguka kwa Yesu kadi! Kadi nsangaji yandi yāvudile’ko, mwanda mwenda mafuku Yesu wāmwekele kudi Yakoba mwana shandi mukwabo, padi kwadi kufula. (1 Kodinda 15:7) Kuno kwitana kwātengele Yakoba ne banababo na Yesu banshandi mukwabo. Mwenda mafuku bāitabije mudi Yesu amba i Kidishitu. Kepejije kala, bashilula kutanwa ku kupwila kwa bwine Kidishitu na inabo, “batakamene mu milombelo.” (Bilongwa 1:14) Babidi mu abo, Yakoba ne Yude, bālembele mwenda mafuku mikanda ya mu Bible.

Tutana myanda ya Madia, musunsa wa mfulo paādi mu kupwila pamo na bandi bana, ke mu milombelo kadi. Bine bino binenwa bya mfulo bisonekelwe padi Madia i biyampe’po kashā, kadi wāshile kimfwa kiyampe! Pa mwanda wa lwitabijo lwandi, wāpandile ku kipete kya njia ne kutambula mpalo ya kutendelwa. Shi twiule lwitabijo lwandi, netu tukapanda nansha ntanda itutape kilonda kidi namani ne kadi tukatambula mpalo mikatakata kashā.