Ix-Xhieda taʼ Ġeħova Għala Ma Jiċċelebrawx Xi Festi?
Ix-Xhieda taʼ Ġeħova kif jiddeċiedu jekk għandhomx jiċċelebraw xi festa?
Ix-Xhieda taʼ Ġeħova l-ewwel jaraw x’tgħid il-Bibbja qabel ma jiddeċiedu jekk jiċċelebrawx xi festa. Ħafna festi u ċelebrazzjonijiet imorru kontra dak li tgħid il-Bibbja. Festi bħal dawn, ix-Xhieda taʼ Ġeħova ma jiħdux sehem fihom. Dwar festi oħrajn, kull Xhud taʼ Ġeħova jrid jiddeċiedi għalih stess, u jrid joqgħod attent li ‘la joffendi lil Alla u lanqas lill-bnedmin.’—Atti 24:16.
Dawn huma xi mistoqsijiet li x-Xhieda taʼ Ġeħova jsaqsu lilhom infushom qabel jiddeċiedu jekk jiċċelebrawx xi festa. a
Din il-festa tmur kontra dak li tgħallem il-Bibbja?
X’tgħid il-Bibbja: “‘Oħorġu minn ġo nofshom, u nfirdu minn magħhom,’ jgħid Ġeħova, ‘u tibqgħux tmissu dak li mhux nadif.’”—2 Korintin 6:15-17.
Ix-Xhieda taʼ Ġeħova jevitaw tagħlim li mhux nadif, jiġifieri li jmur kontra l-Bibbja. B’hekk, huma ma jiċċelebrawx festi li fihom dawn l-affarijiet.
Festi li ġejjin minn tagħlim t’allat oħra jew li jqimu allat oħra. Ġesù qal: “Qim lil Ġeħova Alla tiegħek, u lilu biss agħti servizz sagru.” (Mattew 4:10) Ix-Xhieda taʼ Ġeħova jobdu dak li qal Ġesù u allura ma jiċċelebrawx il-Milied, l-Għid, u l-festa tal-Ewwel taʼ Mejju, b għax dawn il-festi ġejjin minn qima lil allat oħra mhux lil Ġeħova. U huma lanqas ma jieħdu sehem fil-festi li ġejjin.
Kwanzaa. L-isem Kwanzaa “ġej mill-kliem bis-Swaħili matunda ya kwanza, li jfisser ‘l-ewwel frott,ʼ u dan juri li din il-festa ġejja mill-ewwel ċelebrazzjonijiet tal-ħsad li kienu rekordjati fl-istorja Afrikana.” (Encyclopedia of Black Studies) Għalkemm xi nies ma jaħsbux li Kwanzaa hi ċelebrazzjoni reliġjuża, l-Encyclopedia of African Religion tqabbilha ma’ festa Afrikana tal-ħsad. F’din iċ-ċelebrazzjoni, in-nies kienu jagħmlu “offerti lill-allat u lin-nies li mietu biex jirringrazzjawhom. Kwanzaa, li hi festa fl-Amerika li ġejja mill-Afrika, hija bbażata fuq dawn iċ-ċelebrazzjonijiet.”
L-Ewwel tas-Sena. Dwar minn fejn bdiet din iċ-ċelebrazzjoni, il-World Book Encyclopedia jgħid: “Il-mexxej Ruman Ġulju Ċesari fis-46 QK (qabel Kristu) għażel l-ewwel taʼ Jannar bħala l-festa tal-ewwel tas-sena. Ir-Rumani kienu ddedikaw din il-ġurnata għall-alla Ġanu.”
Thanksgiving. Bħal Kwanzaa, din il-festa ġejja minn ċelebrazzjonijiet tal-ħsad li kienu jsiru fl-antik biex iqimu allat differenti. Maż-żmien, “dawn id-drawwiet antiki daħlu fil-knisja Kristjana.”—A Great and Godly Adventure—The Pilgrims and the Myth of the First Thanksgiving.
Festi li ġejjin mis-superstizzjoni jew mix-xorti (luck). Il-Bibbja tgħid li ‘dawk li qed ipoġġu mal-mejda tal-alla tal-Fortuna huma dawk li qed jitilqu lil Ġeħova.’ (Isaija 65:11) Għalhekk, ix-Xhieda taʼ Ġeħova ma jiċċelebrawx il-festi li ġejjin:
Ivan Kupala. Il-ktieb The A to Z of Belarus jgħid: “In-nies jgħidu li fil-ġurnata taʼ [Ivan Kupala], in-natura tagħti ħafna qawwa maġika, u jekk int kuraġġuż u xortik tajba tistaʼ tieħu ftit minn dik il-qawwa.” Din il-festa ġejja minn festa pagana li kienet tiġi ċċelebrata fl-itwal ġurnata bid-dawl tax-xemx. Din kienet tiġi ċċelebrata f’Ġunju. Imma l-Encyclopedia of Contemporary Russian Culture tgħid: “Wara li l-pagani saru Kristjani, din il-festa pagana saret parti mill-festa tal-Knisja għal Ġwanni l-Battista.”
Is-Sena l-Ġdida Lunari (Chinese New Year jew Korean New Year). Il-ktieb Mooncakes and Hungry Ghosts—Festivals of China jgħid: “Matul dan iż-żmien, l-iżjed ħaġa importanti għan-nies hi li jagħmlu dak kollu li jistgħu biex jirrispettaw l-allat u l-ispirti ħalli jkollhom xorti tajba matul is-sena.” Bl-istess mod, fil-Korean New Year, in-nies “iqimu lil dawk li mietu biex ikeċċu l-ispirti ħżiena. B’hekk, jagħmlu ċert li fis-sena l-ġdida jkollhom xorti tajba, u permezz tal-ispirti jipprovaw jaraw x’se jiġri fis-sena li ġejja.”—Encyclopedia of New Year’s Holidays Worldwide.
Festi li ġejjin mill-idea li r-ruħ ma tmutx. Il-Bibbja tagħmilha ċara li r-ruħ tmut. (Eżekjel 18:4) Għalhekk, ix-Xhieda taʼ Ġeħova ma jiċċelebrawx il-festi li ġejjin, għax dawn jgħallmu li r-ruħ ma tmutx:
Jum il-Mejtin (L-Għid tal-Erwieħ). Skont in-New Catholic Encyclopedia, “din hija ġurnata fejn in-nies jiftakru lill-mejtin kollha. Minn madwar is-sena 500 sa madwar l-1500 WK (wara Kristu), ħafna nies kienu jemmnu li r-ruħ kienet tkun fil-purgatorju. F’din il-ġurnata, ir-ruħ kienet tidher bħala fatat (ghost), saħħar, żrinġ, jew affarijiet oħra lin-nies li kienu ttrattawha ħażin.”
Chuseok. Il-ktieb The Korean Tradition of Religion, Society, and Ethics jgħid li f’din il-festa “n-nies joffru ikel u nbid għall-erwieħ li mietu.” In-nies jagħmlu hekk għax jemmnu li r-ruħ tibqaʼ teżisti wara li jmut il-ġisem.
Festi li għandhom x’jaqsmu mal-okkult. Il-Bibbja tgħid li xi ħadd “li jeħber, li jagħmel il-maġija, li jfittex sinjali li bihom jaqra l-futur, xi saħħar, xi ħadd li jagħmel xi magħmul fuq ħaddieħor, li jikkonsulta maʼ medjum tal-ispirti jew maʼ min jaqra x-xorti, jew li jistħarreġ dwar il-mejtin. . . . ikun moqżież għal Ġeħova.” (Dewteronomju 18:10-12) Ix-Xhieda taʼ Ġeħova ma jiċċelebrawx festi li jkollhom x’jaqsmu mal-okkult, li jinkludi l-astroloġija, bħall-Halloween u l-festi li ġejjin:
Sinhala u Tamil New Year. “It-tradizzjonijiet li għandhom x’jaqsmu ma’ din il-festa . . . jinkludu li tagħmel affarijiet f’ħin partikulari li l-astrologi jgħidu li se jġib xorti tajba.”—Encyclopedia of Sri Lanka.
Songkran. L-isem taʼ din il-festa mill-Asja ġej mill-kelma Sanskrit . . . li tfisser ‘moviment’ jew ‘bidla.’ Din il-festa tirrappreżenta lix-xemx timxi fil-kostellazzjoni taż-żodjaku tal-Arjes.”—Food, Feasts, and Faith—An Encyclopedia of Food Culture in World Religions.
Festi li kellhom jiċċelebraw taħt il-Liġi li Alla ta lil Mosè, imma li spiċċaw mas-sagrifiċċju taʼ Ġesù. Il-Bibbja tgħid: “Kristu hu t-tmiem tal-Liġi.” (Rumani 10:4) Il-prinċipji li hemm fil-Liġi Mosajka li Alla kien ta lill-Iżraelin xorta għadhom jgħinu lill-Kristjani. Imma huma ma jiċċelebrawx il-festi taʼ din il-liġi, speċjalment il-festi li kienu juru li ġej il-Messija, għax il-Kristjani jemmnu li diġà ġie. Il-Bibbja qalet: “Dawn l-affarijiet huma dell taʼ dak li għandu jiġi, imma r-realtà hi tal-Kristu.” (Kolossin 2:17) Peress li dawn il-festi m’għadhomx jgħoddu u n-nies daħħlu drawwiet li jmorru kontra l-Bibbja, il-festi li ġejjin huma xi ftit li x-Xhieda taʼ Ġeħova ma jiċċelebrawx:
Ħanukkah. Din il-festa tfakkar meta l-Lhud reġgħu ddedikaw it-tempju f’Ġerusalemm. Imma l-Bibbja tgħid li Ġesù sar il-Qassis il-Kbir taʼ “tinda [jew tempju] li hi akbar u iktar perfetta u mhux magħmula bl-idejn, jiġifieri, mhux taʼ dan il-ħolqien.” (Ebrej 9:11) Għall-Kristjani, dan it-tempju spiritwali jieħu post it-tempju li kien mibni f’Ġerusalemm.
Rox Ħaxanah. Din hija l-ewwel ġurnata tas-sena Lhudija. Fiż-żmien l-Iżraelin, dawn il-festi kien fihom sagrifiċċji speċjali offruti lil Alla. (Numri 29:1-6) Imma, Ġesù Kristu, bħala l-Messija, ‘temm is-sagrifiċċju u l-offerta li ssir bħala għotja.’ B’hekk, dawn m’għadhomx jgħoddu f’għajnejn Alla.—Danjel 9:26, 27.
Tħallat il-festa tagħlim minn reliġjonijiet differenti?
X’tgħid il-Bibbja: “X’sehem għandu min hu leali maʼ min ma jemminx? U xi ftehim għandu t-tempju t’Alla maʼ l-idoli?”—2 Korintin 6:15-17.
Ix-Xhieda taʼ Ġeħova jagħmlu minn kollox biex jgħixu fil-paċi man-nies u jirrispettaw id-dritt tagħhom li jagħżlu x’jemmnu. Imma huma ma jiċċelebrawx festi li fihom twemmin minn reliġjonijiet differenti.
Ċelebrazzjonijiet li jinkuraġġixxu nies minn reliġjonijiet differenti biex jingħaqdu flimkien f’dak li jemmnu. Meta n-nies t’Alla daħlu f’art ġdida fejn in-nies t’hemm kellhom reliġjonijiet oħra, Alla qal: “M’għandkomx tagħmlu patt magħhom jew m’allathom. . . . Jekk tqimu l-allat tagħhom, dan żgur isir nassa għalikom.” (Eżodu 23:32, 33) Għalhekk, ix-Xhieda taʼ Ġeħova ma jiħdux sehem f’festi bħal dawn li ġejjin:
Loy Krathong. F’din il-festa fit-Tajlandja, “in-nies jagħmlu dgħajjes magħmulin minn weraq, fihom ipoġġu xemgħat jew inċens, u mbagħad jitilquhom fl-ilma. Huma jemmnu li dawn id-dgħajjes żgħar jieħdu magħhom ix-xorti ħażina (bad luck). Il-Budda ħalla eżempju qaddis u din il-festa tiċċelebra dan.”—Encyclopedia of Buddhism.
Jum Nazzjonali taʼ Ndiema (National Repentance Day). Uffiċjal tal-gvern f’Papua New Guinea qal hekk fil-gazzetta The National: “Dawk li jieħdu sehem f’din il-festa jaqblu mat-tagħlim bażiku tal-Kristjani.” Hu qal ukoll: “Meta jiġi ċċelebrat il-Jum Nazzjonali taʼ Ndiema, kulħadd jiftakar fil-prinċipji Kristjani.”
Vesak. “Din hija l-iżjed ġurnata qaddisa mill-ġranet qaddisin kollha tal-Buddisti. Huma jiċċelebraw it-twelid tal-Budda, meta laħaq l-ogħla post spiritwali (Nirvana), u l-mewt tiegħu.”—Holidays, Festivals, and Celebrations of the World Dictionary.
Festi li huma bbażati fuq tradizzjonijiet reliġjużi li l-Bibbja ma tgħallimhomx. Ġesù lill-mexxejja reliġjużi qalilhom: “Il-kelma t’Alla ġibtuha fix-xejn minħabba t-tradizzjoni tagħkom.” Hu qalilhom ukoll li l-qima tagħhom kienet għalxejn għax “jgħallmu bħala duttrini l-kmandi tal-bnedmin.” (Mattew 15:6, 9) Peress li x-Xhieda taʼ Ġeħova jieħdu l-kliem taʼ Ġesù bis-serjetà, hemm ħafna festi reliġjużi li huma ma jiċċelebrawx. Dawn huma xi ftit minnhom:
L-Epifanija (It-Tliet Slaten Maġi, it-Tre Re, Timkat, jew Los Reyes Magos). F’din il-festa jiċċelebraw jew l-astrologi li żaru lil Ġesù jew il-magħmudija taʼ Ġesù. F’din il-festa “qabbdu xi festi pagani tar-rebbiegħa u għamluhom Kristjani. Qabel dawn il-festi kienu jonoraw lill-allat tax-xmajjar.” (The Christmas Encyclopedia) Festa oħra li tixbahha, Timkat, ukoll ġejja minn tradizzjonijiet.—Encyclopedia of Society and Culture in the Ancient World.
Il-Festa taʼ Santa Marija. (Il-Festa tal-Assunta) Din il-festa tiċċelebra t-twemmin li omm Ġesù telgħet is-sema bir-ruħ u l-ġisem. Religion and Society—Encyclopedia of Fundamentalism tgħid: “Il-Kristjani tal-bidu ma kinux jemmnu hekk, u l-Bibbja ma ssemmi xejn dwar dan.”
Il-Festa tal-Immakulata Kunċizzjoni. “Id-duttrina tal-Immakulata Kunċizzjoni hi twemmin li l-verġni Marija kienet meħlusa mid-dnub oriġinali sa mill-bidu nett taʼ ħajjitha.” Dan hu tagħlim tal-Knisja.—New Catholic Encyclopedia.
Ir-Randan. Skont in-New Catholic Encyclopedia, ir-Randan hu perijodu meta n-nies jiċċaħħdu minn xi affarijiet u jsumu. Din id-drawwa bdiet fir-rabaʼ seklu, 200 sena wara li tlestiet il-Bibbja. Dwar l-ewwel ġurnata tar-Randan, l-Encyclopedia tgħid: “F’Ras ir-Randan, il-qassisin jagħmlu salib fuq moħħ in-nies bl-irmied. Dan biex ifakkarhom li jridu jindmu. Din id-drawwa saret parti mill-Knisja Kattolika fl-1091.”
Il-festa tagħti importanza żejda lil xi persuna, organizzazzjoni, jew simbolu tal-pajjiż?
X’tgħid il-Bibbja: “Hekk qal Ġeħova: ‘Misħut ir-raġel b’saħħtu li jafda fil-bnedmin u jittama fid-driegħ tal-laħam, u li qalbu titbiegħed minn Ġeħova.’”—Ġeremija 17:5.
Għalkemm ix-Xhieda taʼ Ġeħova japprezzaw dak li jagħmlu oħrajn u anki jitolbu għalihom, huma ma jiħdux sehem fit-tip taʼ festi li ġejjin:
Festi li jagħtu importanza lill-mexxejja jew nies importanti. Il-Bibbja tgħid: “Għall-ġid tagħkom stess, itilquh lill-bniedem, li nifsu qiegħed fi mnifsejh, għax għalfejn għandu jiġi kunsidrat?” (Isaija 2:22) Għalhekk, ix-Xhieda taʼ Ġeħova ma jiċċelebrawx birthdays, lanqas jekk ikun tar-re jew tar-reġina.
Ċelebrazzjonijiet tal-bandiera nazzjonali. Ix-Xhieda taʼ Ġeħova ma jiċċelebrawx Flag Day. Għala? Għax il-Bibbja tgħid: “Ħarsu ruħkom mill-idoli.” (1 Ġwanni 5:21) Xi nies ma jaħsbux li l-bandiera hija idolu, jiġifieri oġġett li tqimu. Imma l-istudjuż Carlton J. H. Hayes kiteb: “Il-bandiera hija l-iżjed simbolu importanti għall-qima tan-nazzjonaliżmu.”
Festi għall-qaddisin. X’ġara meta raġel niżel għarkopptejh quddiem l-appostlu Pietru? Il-Bibbja tgħid: “Pietru qajmu u qallu: ‘Qum; jien bniedem ukoll.’” (Atti 10:25, 26) Pietru u l-appostli l-oħra m’aċċettawx tifħir speċjali. Għalhekk, ix-Xhieda taʼ Ġeħova ma jiħdux sehem fil-festi tal-qaddisin, bħall-festi li ġejjin:
Il-Festa tal-Qaddisin Kollha. “Din hija festa għall-qaddisin kollha . . . Ħadd ma jaf eżatt minn fejn bdiet.”—New Catholic Encyclopedia.
Il-Festa tal-Verġni Marija taʼ Guadeloupe. Din il-festa tfaħħar lill-qaddisa li tipproteġi l-Messiku. Ħafna jemmnu li din hi Marija, omm Ġesù, u li fl-1531, dehret lil bidwi fqir.—The Greenwood Encyclopedia of Latino Literature.
Ċelebrazzjonijiet politiċi jew soċjali. Il-Bibbja tgħid: “Aħjar tistkenn f’Ġeħova milli tafda fil-bniedem.” (Salm 118:8, 9) Ix-Xhieda taʼ Ġeħova ma jiċċelebrawx il-Jum Dinji taż-Żgħażagħ u Jum il-Mara għax huma jridu juru li jafdaw f’Alla biex isolvi l-problemi li hawn fid-dinja u mhux fin-nies. Għall-istess raġuni huma ma jiħdux sehem f’Emancipation Day jew ċelebrazzjonijiet simili. Minflok, huma jemmnu li s-Saltna t’Alla se tagħmel ċert li kulħadd jiġi trattat l-istess u se ssolvi l-problema tar-razziżmu.—Rumani 2:11; 8:21.
Il-festa tagħmel pajjiż jew grupp taʼ nies iżjed importanti minn ieħor?
X’tgħid il-Bibbja: “Alla mhux parzjali, imma f’kull ġens min jibżaʼ minnu u jagħmel is-sewwa hu aċċettat minnu.”—Atti 10:34, 35.
Għalkemm ħafna Xhieda taʼ Ġeħova jħobbu pajjiżhom, huma jevitaw festi li jagħmlu pajjiż jew grupp taʼ nies iżjed importanti.
Festi li jagħtu importanza lill-armata. Ġesù ma inkuraġġiex il-gwerer, imma minflok lid-dixxipli tiegħu qalilhom: “Komplu ħobbu lill-għedewwa tagħkom u itolbu għal dawk li qed jippersegwitawkom.” (Mattew 5:44) Għalhekk, ix-Xhieda taʼ Ġeħova ma jiħdux sehem f’ċelebrazzjonijiet li jfaħħru lis-suldati, bħall-festi li ġejjin:
Anzac Day. “Anzac tfisser is-suldati tal-armati tal-Awstralja u n-New Zealand.” Din il-ġurnata bil-mod il-mod spiċċat ġurnata biex jiftakru lil dawk li mietu fil-gwerra.”—Historical Dictionary of Australia.
Jum it-Tifkira (Remembrance Day jew Poppy Day). Dawn il-festi jfaħħru “lis-suldati tal-armati u dawk li mietu fil-gwerer.”—Encyclopædia Britannica.
Festi tal-indipendenza jew taʼ ġranet importanti fl-istorja tal-pajjiż. Ġesù qal hekk dwar id-dixxipli tiegħu: “M’humiex parti mid-dinja, bħalma jien m’iniex parti mid-dinja.” (Ġwanni 17:16) Ix-Xhieda taʼ Ġeħova jieħdu pjaċir jitgħallmu dwar l-istorja tal-pajjiż, imma huma ma jiħdux sehem f’festi bħal dawn li ġejjin:
Jum l-Awstralja. Skont il-Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life, din il-festa tfakkar il-ġurnata meta fl-1788 is-suldati Ingliżi għollew il-bandiera tagħhom u ddikjaraw l-Awstralja bħala kolonja ġdida.
Guy Fawkes Day. Din il-ġurnata hi festa nazzjonali biex tfakkar meta Guy Fawkes u Kattoliċi oħra ma rnexxilhomx joqtlu lir-Re James I u lil membri oħra tal-Parlament Ingliż fl-1605.”—A Dictionary of English Folklore.
Jum l-Indipendenza. F’ħafna pajjiżi, din hija ġurnata fejn in-nies jiċċelebraw l-indipendenza tal-pajjiż tagħhom minn pajjiż ieħor.—Merriam-Webster’s Unabridged Dictionary.
Kif iġibu ruħhom in-nies f’din il-festa?
X’tgħid il-Bibbja: “Għax iż-żmien li għadda kien biżżejjed għalikom biex tagħmlu r-rieda tal-ġnus meta wettaqtu għemejjel taʼ kondotta laxka, passjonijiet, xorb żejjed taʼ nbid, xalar, imħatri min jixrob l-iktar, u idolatriji kontra l-liġi.”—1 Pietru 4:3.
Biex jobdu dan il-prinċipju tal-Bibbja, ix-Xhieda taʼ Ġeħova jevitaw ċelebrazzjonijiet li fihom in-nies jixorbu u jixxalaw iżżejjed. Ix-Xhieda taʼ Ġeħova jieħdu pjaċir jiltaqgħu mal-ħbieb tagħhom u jekk jixtiequ anki jieħdu drink b’moderazzjoni. Huma jagħmlu l-aħjar li jistgħu biex jobdu dan il-parir tal-Bibbja: “Jekk tieklu jew tixorbu jew tagħmlu xi ħaġa oħra, agħmlu kollox għall-glorja t’Alla.”—1 Korintin 10:31.
Għalhekk, ix-Xhieda taʼ Ġeħova ma jiħdux sehem fil-karnival jew festi simili fejn in-nies iġibu ruħhom kontra dak li tgħid il-Bibbja. Dan jinkludi wkoll il-festa tal-Lhud Purim. Qabel, Purim kienu jiċċelebrawha biex tfakkarhom meta l-Lhud inħelsu fil-ħames seklu QK. Imma issa ġiet qisha “l-verżjoni Lhudija tal-Mardi Gras jew tal-Karnival,” jgħid il-ktieb Essential Judaism. “F’din il-festa, normalment l-irġiel jilbsu taʼ nisa, kulħadd jagħmel li jrid, jixorbu żżejjed, u jagħmlu ħafna storbju.”
Peress li x-Xhieda taʼ Ġeħova ma jiċċelebrawx xi festi, xorta jħobbuhom lil tal-familja?
Iva. Il-Bibbja tgħallem li anki jekk tal-familja jemmnu differenti minna xorta għandna nħobbuhom u nirrispettawhom. (1 Pietru 3:1, 2, 7) Huwa normali meta wieħed mix-Xhieda taʼ Ġeħova jieqaf jieħu sehem f’xi festi, tal-familja jħossuhom imweġġgħin, imdejqin, jew abbandunati. Għalhekk, ħafna mix-Xhieda taʼ Ġeħova jagħmlu ċert li lil tal-familja juruhom li jħobbuhom, b’rispett jispjegawlhom ir-raġuni għad-deċiżjonijiet tagħhom, u jżuruhom f’okkażjonijiet oħra.
Peress li x-Xhieda taʼ Ġeħova ma jiċċelebrawx xi festi, jgħidu lil oħrajn biex ma jiċċelebrawhomx?
Le. Huma jemmnu li kulħadd irid jiddeċiedi għalih stess. (Ġożwè 24:15) Ix-Xhieda taʼ Ġeħova jirrispettaw lil kulħadd, hu x’inhu dak li jemmnu.—1 Pietru 2:17.
a Dan l-artiklu ma jsemmix il-festi kollha li x-Xhieda taʼ Ġeħova ma jiċċelebrawx u lanqas ma jsemmi l-prinċipji kollha mill-Bibbja li jgħinuna niddeċiedu.
b F’ħafna pajjiżi, l-Ewwel taʼ Mejju hu magħruf bħala Jum il-Ħaddiem. Imma din il-festa ġejja minn żmien ir-Rumani, li kienu jqimu l-alla tar-rebbiegħa u tal-fjuri. Tistaʼ taqra iżjed dwar din il-festa fl-artiklu May Day—What Does It Mean To You fl-iStenbaħ! bl-Ingliż tat-22 t’April 2005, paġni 12-14.