Skip to content

BAKUBUSI BALABUZYA

Ncinzi Ncondeelede Kuzyiba Kujatikizya Kusinikizyigwa Koonana?​—Cibeela 1: Kulikwabilila

Ncinzi Ncondeelede Kuzyiba Kujatikizya Kusinikizyigwa Koonana?​—Cibeela 1: Kulikwabilila

 Ino kusinikizyigwa koonana caamba nzi?

 Nokuba kuti bupanduluzi bulaindana kubusena abusena, kanji-kanji mabala aakuti “kusinikizyigwa koonana” zimwi ziindi alakonzya kwaamba kujatwa. Alakonzya kubikkilizya akutundulula bana mumakani aakoonana, koonana kwamucibbululu, kujatwa alimwi akusinikizyigwa koonana amuntu ngomusyoma​—ambweni dokota, mwiiyi naa musololi wacikombelo. Bantu ibatundululwa kwiinda mukwaambilwa majwi aateelede naa kujatwa balakongwa kuti tabeelede kwaamba cacitika.

 Kweelana abuvwuntauzi bumwi, amwaka ku United States kulikke, bantu bainda ku 250,000 baamba kuti bakatundululwa kale. Akati kabo, ibatandila kucisela bajisi myaka iili akati ka 12 a 18.

 Ncomweelede kuzyiba

  •   Bbaibbele lilakasya kusinikizya muntu koonana. Bbaibbele lilaamba kujatikizya nkamu yabantu ibakajisi mizeezo iitaluzi mumakani aakoonana ibakali kuyanda kujata baalumi bobilo bakaswaide munzi wa Sodoma myaka iili 4,000 yainda​—eeci cakapa kuti Jehova aunyonyoone munzi ooyo. (Matalikilo 19:4-​13) Kuyungizya waawo, Mulawo ngwaakapegwa Musa myaka iibalilwa ku 3,500 yainda wakali kukasya koonana awacibbululu, naa kusinikizya koonana amunamukwasyi.​—Levitiko 18:6.

  •   Micito eeyi kanji-kanji baicita mbantu mbomuzyi. Bbuku litegwa Talking Sex With Your Kids lyaamba kuti: “Akati kabantu bobilo naa botatwe ibajatwa, sikujatwa ulimuzyi muntu wamucita oobo. Inga tali mweenzu uutazyibidwe ankwaazwa.”

  •   Kusinikizyigwa koonana kulakonzya kucitikila uuli woonse, musankwa naa musimbi. Ku United States, 10 pesenti yabantu ibatundululwa mbasankwa. Kweelana ambobakaamba bakabunga kaitwa kuti Rape, Abuse & Incest National Network (RAINN), basankwa ibatundululwa “bayoowa kuti kusinikizyigwa kulakonzya kupa kuti kaboonana abasankwanyina” naa kuti “tabali basankwa ncobeni.”

  •   Makani aadumide aakusinikizyigwa koonana taagambyi. Bbaibbele lyakasinsima kuti “kumazuba aamamanino” bantu banji ‘tabanoojisi luyando lwakuzyalwa andulo, tabanoonyoneki, alimwi tabanoolilesyi.’ (2 Timoteyo 3:​1-3) Micito eeyi ilalibonya mubantu bayanda kutundulula bamwi mumakani aakoonana.

  •   Muntu watundululwa mumakani aakoonana tajisi mulandu. Kunyina weelede kusinikizyigwa koonana. Sikubisya nguujisi mulandu akaambo kamicito yakwe. Nokuba boobo, mulakonzya kulikwabilila kutegwa mutasinikizyigwi koonana.

 Ncomukonzya kucita

  •   Amulibambile. Amuzyibile limwi ncomukonzya kucita ikuti muntu​—ambweni muntu ngomweebana limwi naa wacibbululu​—wasola kumusungilizya koonana anguwe. Mukaintu uucili mwana wazina lyakuti Erin wakakulwaizya kuti kutegwa ulibambile kujatikizya sunko lili lyoonse lizwa kubeenzinyoko, ulakonzya kucita zitondezyo zyakulibambila mbokonzya kucita kuti walijana mubukkale oobo. Waamba kuti: “Cilakonzya kulibonya mbuli kuti mbufwubafwuba, pesi kuti cacitika ncobeni, mulakonzya kukwabililwa.”

     Bbaibbele lyaamba kuti: “Amucenjele kapati, mutanikweendi mbuli bafwubafwuba pe, pele mbuli bantu basongo, . . . nkaambo mazuba aaya mabi.”​—Baefeso 5:​15, 16.

     Amulibuzye kuti: ‘Ino inga ndacita buti kuti muntu umwi wandijata munzila iitali kabotu?’

  •   Amujane nzila yakuzwa abusena aawo. Bakabunga ka RAINN bakulwaizya kuti mweelede “kumvwana abeenzinyoko naa bamukwasyi kutegwa naa zintu tiizyeenda kabotu mulakonzya kubatumina fooni, muntu ngomuli limwi kakunyina kuzyiba. Mpoonya beenzinyoko naa bamukwasyi balakonzya kuboola kumubweza naa kwaamba kaambo buyo kamwi kutegwa muzwe ooko nkomubede.” Mulakonzya kulikwabilila ikuti tiimwalinjizya mubukkale bukonzya kumupa kuusa.

     Bbaibbele lyaamba kuti: “Muntu uucenjede abona mapenzi ulayuba, pele aabo batakwe maano balaunka nkukonya ooko, aboobo balapenga.”​—Tusimpi 22:3.

     Amulibuzye kuti: ‘Ino ninzila nzi yakuzwa abusena aawo njondalibambila?’

    Lyoonse amujane nzila yakuzwa abusena mpomubede

  •   Amubikke mpomweelede​—kugolela akukakatila kuli ncomwasala. Mucikozyanyo, ikuti kamweebana amuntu uumbi, mweelede kubandika bukkale mbomubona kuti buli kabotu ambomubona kuti tabuli kabotu. Ikuti muntu ngomweebana limwi uyeeya kuti kubikka mpomweelede kugolela mbufwubafwuba, nkokuti muyandika muntu uumbi​—muntu uulemeka zintu nzyomulemeka.

     Bbaibbele lyaamba kuti: “Luyando . . . talukwe cisapi, talubikkili buyo maano kuzintu nzyoluyanda.”​—1 Bakorinto 13:​4, 5.

     Amulibuzye kuti: ‘Ino nzintu nzi nzyondilemeka? Ino nkulilemeka kuli buti kutali kabotu?’